Odilqoriyev X. T. Davlat va huquq nazariyasi darslik toshkent «Adolat» 2018 uo‘K: 321. 01+340(075. 8)

huquqiy munosabat – ijtimoiy tusdagi munosabat, ya’ni insonlar o‘rtasidagi munosabat bo‘lib, bu ularning faoliyati, xulq-atvori bilan bevosita bog‘liqdir. Masalan, mulkdor buyumga nisbatan ma’lum huquqlarga ega. Biroq, bu huquqlar kundalik hayotda amalga oshishi uchun mulkdor mazkur buyum ustidan boshqa odamlar bilan munosabatga kirishishi lozim. Xususan, mulkdor shaxs buyumni boshqa kishiga sotishi, o‘zining mulkdan foydalanish huquqini birovga o‘tkazishi, mulkni hadya qilishi, ijaraga berishi mumkin. Ayni paytda, ulardan o‘zining mulk huquqiga rioya etishlarini talab qila oladi.

Huquqiy munosabat har qanday ijtimoiy munosabat kabi insonlarning ongli faoliyati natijasidir. Odatda, huquqiy aloqalar kishilarning ongli va oqilona faoliyati natijasi hisoblanadi. Huquqiy munosabat ijtimoiy munosabatning maxsus ko‘rinishi sifatida rang-barang, hayotning butun borlig‘i va boyligi bilan uzviy bog‘liq hamda mazmunan u bilan belgilanadi. Har qanday ustqurma hodisa kabi huquqiy munosabatlar ham moddiy (iqtisodiy) munosabatlarga tayanadi. Bu fikrga yana shuni qo‘shimcha qilish mumkin: huquqiy munosabatlar, nafaqat, iqtisodiy munosabatlarga, balki hayotda huquqning mavjud bo‘lishini taqozo etadigan barcha holatlarga (omillarga) ham tayanadi.
Huquqiy munosabatlarni ta’riflaganda hamisha e’tibor beriladigan muhim sifatlardan biri ularning mafkuraviy tabiatidir. Mafkuraviylikni sobiq totalitar tuzumdagi sinfiylik bilan aralashtirib yubormaslik lozim. O‘z mohiyatiga ko‘ra, mafkura ijtimoiy-siyosiy hayotga oid turli qarashlar, fikrlar va nazariyalar tizimidir. Masalan, erkin bozor va tadbirkorlik munosabatlariga o‘tish g‘oyasi, falsafasi, mafkuradir; davlat va jamiyatning dinga munosabati ifodasi ham mafkura; aholining kam ta’minlangan qatlamlarini ijtimoiy himoya qilish ham davlat va jamiyatning mafkurasi va hokazo. Shuningdek, huquq va unga mos huquqiy munosabatlar moddiy hayot va moddiy munosabatlarning shakli sifatida hamisha mafkuraviy hodisalar bo‘lib qolaveradi. Mafkuraviylikning yana bir xususiyati shundaki, huquqiy munosabatlar, avvalambor, kishilar ongi orqali o‘tib (huquqiy ong sifatida mavjud bo‘lib), so‘ng real voqelikka aylanadi.

2.