Odilqoriyev X. T. Davlat va huquq nazariyasi darslik toshkent «Adolat» 2018 uo‘K: 321. 01+340(075. 8)

huquqiy munosabat – irodaviy munosabatdir. Ma’lumki, huquqiy normalarda davlat irodasi ifoda etiladi. Shu bilan birga huquqiy munosabat vujudga kelishi uchun uni ishtirokchilarining ham istagi, xohishi talab qilinadi. Shunday huquqiy munosabatlar borki, ularning vujudga kelishi uchun barcha ishtirokchilarning xohish-irodasi bayon etilishi lozim. Masalan, nikohga kirayotgan har ikki tomon o‘z xohishini bildirishi lozim yoki oldi-sotdi munosabati sotuvchi bilan xaridorning xohish-irodasi tufayligina amalga oshishi mumkin. Ba’zi huquqiy munosabatlarda bir tomon irodani bayon etsa, yetarli hisoblanadi. Bunday huquqiy munosabatlar, masalan, ma’muriy ishlar yoki huquqni muhofaza etuvchi idoralar amri bilan qo‘zg‘atiladigan jinoyat ishlari bo‘lishi mumkin.

huquqiy munosabat – davlat tomonidan qo‘riqlanadigan munosabatdir. Yuridik normalarda davlat irodasi va jamiyat manfaatlari aks ettirilganligi bois davlat ularning talablari to‘la-to‘kis bajarilishini nazorat qilib boradi. Huquqiy qoidalar ixtiyoriy ravishda bajarilmagan taqdirda davlatning majburlash kuchi ishga solinadi. Davlat huquqni qo‘riqlash orqali, ayni vaqtda, huquq bilan tartibga solinadigan munosabatlarni ham qo‘riqlaydi. Huquqiy munosabatlar davlat tomonidan maxsus tarzda qo‘riqlanishi bilan ijtimoiy munosabatlarning boshqa turlaridan farq qiladi. Davlat tomonidan qo‘riqlanadigan huquqiy munosabatlar tizimi jamiyatdagi huquqiy tartibotning asosini tashkil etadi.

Shunday qilib, huquqiy munosabat – huquqiy normalarning kishilar xatti-harakati, xulq-atvoriga ta’sir etishi oqibatida vujudga keladigan, davlat tomonidan qo‘riqlanadigan hamda uning ishtirokchilarida subyektiv huquq va yuridik majburiyatlar mavjudligi bilan tavsiflanadigan ijtimoiy munosabatlardir. Jamiyat hayotida yuzaga keladigan huquqiy munosabatlar nihoyatda turlitumandir. Ularni bir qancha mezonlar asosida tasniflash mumkin. Huquqiy munosabatlarni quyidagi mezonlar asosida guruhlash, turlarga ajratish, ya’ni tasniflash maqsadga muvofiq: