Odilqoriyev X. T. Davlat va huquq nazariyasi darslik toshkent «Adolat» 2018 uo‘K: 321. 01+340(075. 8)

Huquqning regulyativ funksiyasi jamiyat a’zolarining yurish-turishi va xulq-atvorining ijobiy, barchaga maqbul qoidalarini o‘rnatish, ijtimoiy munosabatlarni yuridik tashkil etish, kishilar o‘rtasidagi ijtimoiy aloqalarni uyg‘unlashtirish va barqarorlashtirishdan iborat. Bu funksiya doirasida huquqiy ta’sirning yana ikki – regulyativ-statik va regulyativ-dinamik huquqiy funksiyalar yo‘nalishi haqida so‘z yuritish mumkin.
Huquqning regulyativ-statik, ya’ni tartibga soluvchi – statik funksiyasi deganda, huquqning ijtimoiy munosabatlar, ularning holati va erishilgan darajasini mustahkamlash hamda barqarorlashtirishga qaratilgan ta’siri tushuniladi. Ijtimoiy munosabatlarning u yoki bu huquqiy institutlar shaklida mustahkamlanishi huquqiy tartibga solish maqsadlaridan biridir. Ushbu funksiya turli subyektlarning huquqiy maqomini belgilashda, masalan, inson va fuqaroning asosiy huquq va erkinliklarini mustahkamlash, davlat organlari va mansabdor shaxslarning vakolatlarini, jismoniy va yuridik shaxslarning huquqdorligini belgilashda namoyon bo‘ladi.
Huquqning mazkur funksiyasida uning tabiati nihoyatda yaqqol aks etadi. Zero, fuqarolar va tashkilotlarga huquqiy vakolatlar beriladi, ular shu vakolatlar doirasida erkin, o‘zlari istagancha faoliyat yuritadilar. Bu chegara qanchalik kengaysa, insonlar shunchalik erkin harakat qiladilar.
Tartibga soluvchi – statik funksiya vakolat beruvchi va man etuvchi normalar orqali amalga oshadi, shu bois, ular asosida tarkib topadigan munosabatlar passiv huquqiy munosabatlar toifasini tashkil etadi. Bunday hollarda huquq subyektlari o‘zlari tashabbus ko‘rsatib huquqiy faollik qilishlari mumkin.
Huquqning regulyativ-dinamik, ya’ni tartibga soluvchi – dinamik funksiyasi deganda, huquqning ijtimoiy munosabatlarga ta’sir etib, ularning kelgusida rivojlanishi, o‘zgarishi hamda takomillashuvini belgilab berishi tushuniladi. Bu yerda huquq ijtimoiy munosabatlarning taraqqiyotini, harakatlanishi (dinamikasi)ni rasmiylashtiradi. Mazkur funksiya majburiyat yuklovchi normalar vositasida amalga oshiriladi. Masalan, qonunchilikda fuqarolar zimmasiga qator majburiyatlar yuklatiladi: soliqlarni to‘lash, harbiy burchni ado etish, mehnat intizomiga rioya qilish, shartnoma bo‘yicha majburiyatlarni bajarish va hokazolar. Tartibga soluvchi – dinamik funksiya faol huquqiy munosabatlar shaklida ro‘yobga chiqadi. Bular fuqarolik, mehnat, ma’muriy, moliya va boshqa huquq sohalari institutlarida o‘z aksini topadi.
Huquqning regulyativ funksiyasini amalga oshirishda keng tarqalgan usullar quyidagilar:

• 
  huquq normalari vositasida fuqarolarning huquqiy-muomala layoqatini belgilash;
  
• 
  fuqarolarning huquqiy maqomini belgilash (mustahkamlash) va
  

o‘zgartirish;

• 
  davlat organlarining huquq va majburiyatlari hamda mansabdor shaxslarning vakolatlarini belgilash;
  
• 
  yuridik shaxslarning huquqiy holatini mustahkamlash;
  
• 
  huquqiy munosabatlarni vujudga keltiruvchi, o‘zgartiruvchi va bekor qiluvchi yuridik faktlarni belgilash;
  
• 
  huquq subyektlari o‘rtasida muayyan huquqiy aloqa o‘rnatish (tartibga soluvchi huquqiy munosabatlar);
  
• 
  aniq ijtimoiy munosabatlarga nisbatan huquqiy tartibga solishning oqilona tipini belgilash.
  

Yuqorida sanab o‘tilgan xususiyatlardan kelib chiqib, huquqning regulyativ funksiyasini shunday ta’riflash mumkin.