Odam anatomiyasi fanidan ma`ruza matni

Hazm qilish a’zolari. Hazm qilish tizimi og‘iz bo‘shlig‘idan boshlanadi, ovqat luqmasi lablar va til vositasida qabul qilinadi. Og‘iz bo‘shlig‘i ochiladigan 3 juft so‘lak bezlari (ekskreti) suyuqligi vositasida qisman kimyoviy parchalanadi, tishlar vositasida maydalanib, til va yumshoq tanglay muskullari vositasida tomoq teshigi orqali halqum bo‘shlig‘iga o‘tkaziladi. U yerda halqum muskullari (konstruktorlari) yordamida yuqoridan pastga itarilib, qizilo‘ngachga o‘tadi, qizilo‘ngach esa yuqoridan pastga to‘lqinsimon qisqarib, ovqat luqmasini me’daga (oshqozonga) yetkazib beradi.

Tayanch va harakat a’zolari.
Yer yuzidagi barcha hayvonlar o‘z harakatlari va bir joydan boshqa joyga ko‘chib yurish faoliyati bilan o‘simliklar dunyosidan farq qiladi.
Odam ham skelet muskullari qisqarishi hisobiga oyoq va qo‘llari vositasida harakatlanadi. Shunday qilib, odamda harakat tizimi ikki qismdan:
a) tayanch, harakat va himoya vazifasini bajaruvchi suyaklar, bo‘g‘imlar va bog‘lamlar;
b) harakatda faol qatnashuvchi mushaklar tuzimidan iboratdir.
Suyaklar. Odamda 200 dan ortiq suyaklar bo‘lib, ular birgalikda odam skeletini (skeletion – quritilgan suyak) hosil qiladi. Suyak vazifasini, ayniqsa, hayotda tez-tez uchrab turadigan sinish, darz ketish holatlarini to‘g‘ri baholash va tashxis qo‘yish uchun uning kimyoviy tarkibini bilish maqsadga muvofiqdir. Suyaklar tarkibi organik (ossein, xitin, muguz, tog‘ay va boshqa) moddalardan va anorganik (kalsiy, natriy, magniy, fosfor) mineral tuzlaridan iborat. Shunisi diqqatga sazovorki, organik moddalar suyakka yumshoqlik, egiluvchanlik bag‘ishlasa, mineral tuzlar esa unga qattiqlik va mo‘rtlik bag‘ishlaydi. Yangi tug‘ilgan chaqaloqlar suyaklari tarkibini asosan organik moddalar va suv tashkil qilgani uchun ham ularda suyaklar yumshoq, egiluvchan, elastik va nihoyatda kam sinish xususiyatiga egadir. Yosh o‘tgan sari mineral tuzlar ko‘paya borib, ayniqsa, keksalarda suyaklar juda mo‘rt va sinuvchan bo‘lib qoladi. Odamda naysimon suyaklar tanasi (afiz), ikkita uchi (erifiz), uchlaridagi o‘siq va do‘mboqlari (apofiz), tanasi va uchlari o‘rtasidagi (metafiz) qismlaridan tashkil topgan. Qo‘loyoq suyaklari ham yuqoridagi to‘rtta qismdan tuzilar ekan, suyak (skelet)ning o‘sishi ko‘proq metafiz hisobiga bo‘lishini bilish amaliy ahamiyatga egadir.