Ocr document

23-§. GENERAL SHTATLAR. TOIFAVIY MONARXIYANlNG VUJUDGA KELlSНI
Filipp IV va Рaрa. Fransiyani markazlashtirishni davom ettirgan Filipp IV (1285-1314) o`z qirolligining boshlarida Shampan grafligi, Lion viloyati va shahrini qirol domeniga qo`shib oladi. Uning keyingi harakatlari mamlakatning shimoliy-g`arbidagi yirik savdo - hunarmand­chilik shaharlarini birlashtirgan Flandriyani egallashga qaratiladi. Urushlar, saroy bazmlari katta mablag`larni talab qilgan. Qirol vaziyatdan chiqish uchun turli usullarni qo`llar edi. Filipp IV shahar­lardan qarz оlib ularni qaytarmas, yahudiylarni mamlakatdan chiqarib yuborib, so`ng ularni katta to`lovlar evaziga qaytarar, tanga puldagi kumush miqdorini pasaytirib, uni buzar, qirollikdagi dehqonlarni erkinlikka chiqishi uchun katta to`lov talab qilardi. Nihoyat, Filipp IV o`z nigohini eng bоy tashkilot - katolik сhеr­koviga qaratadi. U Yеvroрa hukmdorlaridan birinchi bo`lib, katta yer mulklarga egalik qilayotgan cherkovdan soliq talab qiladi. Rim papasi Bonifatsiy VIII (1294-1303) o`zining mashhur о`tmishdоshini Grigoriy VII va Innokentiy III lar qabilida ish tutdi. U ruhoniylarga Fransiya qiroliga soliq to`lashni man etishdan tashqari, Filipp IV dan Flandriyaga qarshi urushni to`xtatishini talab qildi. Fransiya qirolining Рaрa xohish-irodasiga bo`ysunmaganligiga javoban Bonifatsiy VIII Filipp IV ni cherkovdan xoliligini tantanali e`lon qi­lish uсhun tayyorgarlikka kirishdi. General shtatlar. Bunga javoban Fransiya qiroli 1302-yili uch toifa vakillari: ruhoniylar, dvoryanlar va shaharliklarni chaqirib, ularga рaрa bilan mojaroni muhokama qilishni taklif etdi. General shtatlar papani Fransiyaning ichki ishlariga aralashishini qoralaydi. Keng jamoatchilik ko`magiga tayangan Filipp IV Papaga qarshi harakatni bosnlaydi. Qirolga anafеma (la`nat) е`lоn qilish tayinlangan kun arafasida Italiyaning shimolidagi Anani shahrida joylashgan Рaрa sa­royiga Filippning bir guruh askarlari bostirib kiradi. Ular esankirab qolgan Papaga qamoqqa olingani va sud oldida javob berishi uchun Fransiyaga jo`natilishini e`lon qilishadi. Rivoyatga qaraganda, fransuzlar yetakchisi ko`z ko`rib quloq eshitmagan narsa - papaga tarsaki tushir­ishga jazm etadi. Chorasiz Bonifatsiy VIII faqat: “mana mening bо`ynim, mana mening boshim!” - deya oladi, xolos. Papani osishmaydi, boshini ham olishmaydi, Fransiyaga оlib ketishga ham ulgurishmaydilar. Anani­liklar Bonifatsiy VIII ni qutqaradilar. Lekin рaрa tahqirni ko`tara olmas­dan, ko`p o`tmay aqldan ozib vafot etadi. Gеnеral shtatlar (Etats Generaux - "yalpi toifalar") - Fran­siyadagi oliy tabaqaviy-vakillik muassasasi (1302-1789). Qirollar General shtatlarini qachonki yangi soliq kiritishni istaganlarida chaqirib turishgan. Shu tarzda Fransiyada toifali monarxiya tash­kil topadi. Qirollik hokimiyati markazlashtirish jarayonida tabaqa vakillari majlisiga tayangan. Tez orada Filipp IV ning g`alabasi to`liq tus oladi. Kardinallar Fransiya arxiyepiskopini papalikka saylashadi. U esa Italiyadan Fran­siyaning janubiga Аvinоn shahriga ko`chib o`tishga qaror qiladi. Аvinоn fransuz qiroli mulkiga kirmasa-da, albatta uning bu yerdagi ta`siri katta edi. Zamondoshlari xristian dunyosi boshlig`i fransuz qirolining sodiq xizmatchisiga aylanganidan shikoyat qilganlar. Papalarning Rimga qaytishi uchun deyarli 70 yil kerak bo`ldi. Вu yillar (1309-1377) Rim cherkovi tarixida "papalarning Avinon tutquni" nomini oladi. Buyuk magistr qarg`ishi. Papalarni "Boqiy shahardan fransuz qiroli himoyasiga" o`tishi Filipp IV ning zamondoshlariga tayyor­lagan so`nggi kutilmagan "sovg`a"si emasdi. U boshlagan "tampliyerlar ishi" ham Yevropada katta shov-shuvga sabab bo`ladi. Qirol kutilmaganda tampliyerlar ordenini dahriylikka yo`liqib gunohlarga botganligiga "ishonadi". Вu orden Yaqin Sharqda 1291-yilgacha qolib, so`nggi janglarda qatnashgan va katta talafotlarni boshidan kechirgan edi. 1307-yilning tunlaridan birida ordenning ko`pchilik a`zolari va buyuk magistri qamoqqa olinadi. Ordenning bitmas-tuganmas boyliklari haqidagi mish-mishlar ularning boshiga balo bo`ladi. "Avinon papa"sidan rozilik olib, tampliyerlarning mol-mulklari musodara qilina boshlanadi. Ko`plari qiynoqqa solinib, gulxanlarga tashlanadi. Buyuk magistr 1314-yili o`limga mahkum etiladi. Uning o`limidan bir оy o`tib рaрa, о`n oydan so`ng Filipp IV vafot etadilar. Mamlakatda Filipp IV qarg`ishga uchragani, uning vorislarini yanada dahshatliroq fojialar kutayotganligi haqida mish-mishlar tarqaladi. Dvoryanlar (nomdor zodagon) - feodallar toifasining imtiyozli qismi. Imtiyozlar merosiy bo`lib avloddan-avlodga o`tgan. General shtatlar doimiy faoliyat ko`rsatmay, zarur paytda qirol tomonidan chaqirilar edi. Dastlab u soliqlar bilan bog`liq muammolar­ni yechgan, xolos. Shu tariqa XIV asrda Fransiyada toifaviy monarxiya, ya`ni toifa vakillari yig`iniga suyanadigan, markazlashgan davlat shakllana boshladi.