Ochilxonov Abdujalolxon 2-seminar Psixikaning filogenetik taraqqiyoti

PSIXIKANING ONTOGENEZDA VA FILOGENEZDA
RIVOJLANISHI
Psixikaning ontogenezda rivojlanishi - inson tug‘ilgan vaqtidan
boshlab voyaga yetgunga qadar murakkab psixik rivojlanish yoshidan
o‘tadi. Agar bolaning tug‘ilgan birinchi yilidagi psixikasini
5 6 yildan so‘nggi psixika bilan taqqoslasak, uning ma’lumot qabul
qilishi nafaqat miqdorda, balki sifatida farq bo‘ladi.
Tashqi faoliyatni ichki faoliyatga ta’siri, aks etishi bu tashqi faoliyat
oldindan mavjud bo‘lgan “rejalashtirilgan ong”ga ko‘chib o‘tishi
degani emas; bu shunaqangi jarayonki unda o‘sha ichki plan (sistema)
sliakllanadi. Ong bu, bevosita subyektga ochiladigan olam manzarasidir,
unda subyektning o‘zi ham, shuningdek, uning faoliyati va holati
ham kiradi deb hisoblaydi Leontev. Dastlab ong faqatgina subyektga
atrofidagi olamni ochib beradigan psixologik ong va psixik rivojlanish
sifatida qaraladi; keyingi bosqichlarda faoliyat ongning predmetiga
aylanadi, bu bosqichda boshqa insonlaming harakatlarini, ulardan
kelib chiqib esa subyekt o‘zining shaxsiy harakatlarini anglay boshlaydi.
Natijada aql-idrokimizdagi, ≪rejalashtirilgan ong≫dagi ichki
harakatlar vujudga keladi. Ongdagi ko‘rinish yoki tasvir haqiqiy
ko‘rinishga aylanadi, ya’ni xayolan harakat qilish mumkin bo‘lgan
inodel (nusxa)ga aylanadi. Bu ishlaydigan sistema insonning sergaklik
holati yoki boshqa so‘z bilan aytganda, insonning o‘ziga xos sergaklik
xususiyati bu ongdir.
Ananyevning fikricha, ong harakat ta’sirining murakkab qismi sifatida
faoliyat ko‘rsatadi. Ongning dastlabki xususiyatlari - bu idrok
qilish va insonning bolalik vaqtidagi o‘zining shaxsiy harakatlari
natij asida paydo boigan kechinmalaridir. Asta-sekin nafaqat harakat
ta’siri, shuningdek, bolaning faoliyat jarayoni ham anglab yetiladi.
Ongning o‘ziga xos rivojlanishida inson alohida harakatlami bajarishidan,
bir maqsadga qaratilgan, rejalashtirilgan faoliyatga o‘tadi.
Shu holda, sergaklikning butun holati yaxlit “ong oqimi” yuzaga keladi,
bu bir faoliyatdan boshqa bir faoliyatga o‘tishini anglatadi. “Ong
butun borliqni faol aksi sifatida, insonning amaliy faoliyatini uni
o‘rab turgan olamda, muhitda tartibga solib turadi”.