Ontogenez haqida tushuncha Ontogenezda qo‘laniladigan metodlar Trasplatatsiya sitogenetik

Mavzu: Ontogenezni o’rganishda qo’llaniladigan genetik metodlar
REJA:

1. 
   Ontogenez haqida tushuncha
   
2. 
   Ontogenezda qo‘laniladigan metodlar
   
3. 
   Trasplatatsiya sitogenetik, biokimyoviy, immunologik, fiziologik metodlar
   

Ontogenezda genlar faoliyatini ya’ni genlarning organizm tuzilishi, ulardagi belgi-xossalaring hosil bolishiga ko‘rsatgan ta’sirini o ‘rganish har xil metodlar yordamida amalga oshiriladi. Bular: transplantatsiya, sitogenetik, biokimyoviy, immunologik, fiziologik metodlardir.

Transplantatsiya metodi yordamida bir hujayra yadrosini yoki bir to ‘qima qismini boshqa hujayra yoki to‘qimaga ko‘chirish orqali rivojlanishdagi o'zgarish kuzatiladi. Chunonchi, baqaning otalangan tuxum hujayralaridagi yadro mikrotomizgich orqali olib tashlanib, retsipient hujayralarning biriga itbaliqning morula holatdagi, ikkinchisiga blastula holatdagi, uchinchisiga ertagi gastrula holatdagi, to‘rtinchisiga kechki gastrula holatdagi blastomera yadrolari alohida-alohida ko‘chirilsa, so‘ng ana shu usul bilan olingan tuxum hujayralarning bosqichmabosqich rivojlanishi kuzatib borilsa birinchi, ikkinchi, uchinchi tuxum hujayradan normal itbaliq taraqqiyot qilgan holda, to ‘rtinchi tuxum hujayradan normal itbaliq rivojlanmaydi. O'tkazilgan tajribaga asoslanib tuxum hujayrasida onadan o‘tgan genlar faoliyati itbaliq rivojlanishining kechki gastrula davridan boshlab ta’sir etar ekan, degan xulosaga kelinadi. Kechki gastrula rivojlanishiga qadar otalangan tuxum hujayradagi genlar baqa rivojlanishiga ta’sir ko‘rsatmay tuxum hujayra rivojlanilguncha ona hujayra xromosomalari diploid to‘plamli bo‘lgan paytdagi genlar faoliyati tufayli sitoplazmada sintezlangan iRNK va metabolitlar hisobiga murtak rivojlanishi morulla, blastula, ertagi gastrula bosqichlari ro‘y beradi
Dj.Gerdon tomonidan baqalar ustida olib borilgan nozik kuzatishlar, tajribalar shundan dalolat beradiki: 1) Tuxum hujayraning voyaga yetish jarayonida barcha genlar nofaol holatda bo‘ladi. 2) Tuxum hujayra urug‘langach uning bo‘linib, blastomeralami hosil etishi dastlabki tuxum hujayradagi irsiy axborot zaminida amalga oshadi. DNK replikatsiyasi, oqsil sintezi dastlabki tuxum hujayra sitoplazmasining zahirasidagi 6 ta blastula bosqichigacha RNK sintezi kuzatilmaydi (65 rasm). 3) Bir necha vaqt o‘tgach (kechki blastula — ertagi gastrula) yangi rRNKlar sintezlana boshlaydi. 4) Chunki bu vaqtga kelib tRNK murtak genomida rRNK va tRNIK sinteziga ma’sul genlar faollashadi. Sutemizuvchi hayvonlarda esa otalangan tuxum hujayra boiinib 2 ta, 4 ta blastomeralami hosil qilish mobaynidayoq murtak genomi faoliyat ko‘rsata boshlaydi. Blastomeralar soni 8 ta boiganda esa oqsil molekulalarini sintezlanishi toiiq murtak genlari faoliyati natijasida го‘у beradi. Bu qanday bilinadi? Ma'lumki hujayra oqsil molekulalarini sintezlanishi uchun avvalo transkripsiya, ya’ni DNKdagi irsiy axborotni RNKga ko‘chirish zarur. DNKdagi u yoki bu oqsil molekulasini sintezlashda qatnashadigan gendan nusxa olish uchun DNKni m aium joyidagi qo‘sh qavat zanjir ferment ta’sirida bir-biridan uzoqlashishi — shishishi kerak. Shundagina DN K ning «ma’noli» zanjiridagi gendan iRNK sintetaza fermenti ishtirokida mRNK sintezlanadi. drozofila meva pashshasi gigant (politen) xromosomani g‘umbaklik davrdan oldingi (1) va g‘umbak davrdagi (2) holati ko‘rsatilgan. Rasmdan ko‘rinib turibdiki drozofllaning g‘umbakiikdan oldingi paytida gigant xromosomaning ikki joyida, g‘umbaklik vaqtida uch joyida DNK zanjirining despirallashishi ro‘y bergan. Xromosomaning bunday shishi (DNK zanjirining despirallashishi) doimiy bo‘lmay, lichinka hayotining turli bosqichlarida o ‘zgarib turadi. Ontogenezni bioldmyoviy metod asosida o‘i^anish hidli no‘xat o‘simligi duragaylarining birinchi avlodida allel bo‘lmagan dominant genlarning bir-biriga ta’siri tufayii qizil pigmentni sintezlanishi yoki oshqovoqlarda duragaylarning birinchi avlodida gardishsimon, ikkinchi avlodida gardishsimondan tashqari uzunchoq mevali duragaylami hosil bolishi misolida ko‘rish mumkin.