Очиқ ахборот тизимларида ахборот психологик хавфсизлик

Takrorlash uchun savollar 
1.
O’zbekiston Respublikasi Prezidenti I.A. Karimovning kuchli davlatdan 
kuchli fuqarolik jamiyatiga o’tish haqidagi g’oyasining mazmuni, mohiyati va 
metodologik ahamiyati. 
2.
Davlat, siyosat va mafkura tushunchalarining o’zaro uzviy bog’liqligi. 
3.
Axborotlashgan jamiyatda mafkuraning kerakligi va ko’rinishlari haqidagi 
bahslarga tavsif. 
4.
Axborot davrida ayrim yoshlarda pragmatik kayfiyatlar va ma’naviy 
qashshoqlik darajasi o’sishi. 
5.
Axborot asrida milliy qadriyatlarning o’rni va ahamiyati. 
6.
Axborot jamiyatida davlat institutining islohotchi sifatida roli saqlanib qolishi.
7.
O’zbekistonda fuqarolik jamiyatini barpo etishning ustuvor yo’nalishlari. 
Seminar uchun savollar 
1.
O’zbekiston Prezidenti I.A. Karimovning kuchli davlatdan kuchli fuqarolik 
jamiyatiga o’tish g’oyasining ahamiyati. 
2.
Kuchli davlatdan kuchli fuqarolik jamiyatiga o’tish yo’llari. 
3.
Ma’naviy qadriyatlar – asrlar, mingyilliklar davomida shakllangan boyligimiz, 
ularni saqlash zaruriyati. 
4.
Axborot davrida davlatning o’z ta’sirini saklab qolish zaruriyati. 

---

124 
XULOSA 
O’zbekiston oliy o’quv yurtlarining o’quv rejasiga “Ochiq axborot tizimlarida 
axborot-psixologik xavfsizlik” fani o’quv dasturiga kiritilganidan keyin respublika 
matbuotida ushbu masalaga bag’ishlangan bir qator maqolalar e’lon qilindi, ularning bir 
qismi yuqoridagi boblarda tavsiflab o’tildi. Shunday bo’lsa-da, mavjud materiallarni, 
jumladan mazkur darslikni hisobga olgan holda, muammo etarli darajada to’liq ochib 
berildi, deb ayta olmaymiz. Shubhasiz, bu ish davom ettirilishi kerak. 
Buning ustiga, axborot asri kirib kelishi bilan axborot talqini ham o’zgardi, 
endilikda unga ancha jiddiy qaraladigan bo’ldi. Axborotning insoniyat hayotidagi o’rni 
va roli chuqurroq his qilinishi natijasida axborot tushunchasini izohlashga yangicha 
yondashuv kelib chiqdi.
Ko’rib turganimizdek, axborotni shu tarzda talqin qilish tushunchaning o’zi bilan 
hamda uning ko’p sonli tuzulmaviy-funktsional aloqalari bilan bog’liq bo’lgan ko’pgina 
tasavvurlarni tubdan o’zgartirib yuboradi. Olimlarimiz, bizning o’zimiz ushbu 
majmuani qayta tafakkur qilishga tayyormizmi? O’ylashimizcha, u darajada tayyor 
emasmiz. Biroq bu nafaqat mutaxassislar, balki mamlakatimiz talaba yoshlaridan ham 
axborot muammosining, uning jamiyatga ko’rsatadigan ta’sirining zamonaviy darajada 
tushunilishini ta’minlash uchun mas’ullikni soqit qilmaydi. Bu axborot asrining 
tub-zaminli qoidalaridan biri shundan iborat bo’lib, modomiki biz O’zbekiston shu 
davr, shu asr bilan baravar qadam tashlashini xohlar ekanmiz, olimlar yangi mayllarni 
tahlil qila olishlari, keng jamoatchilikni ular bilan tanishtirib borishlari lozim.
O’z-o’zidan ayonki, axborot-kommunikatsiya texnologiyalarining mavjudligi 
(kompyuterlar, Internetga ulanishlar, saytlar soni) va samarali amal qilishi nuqtai 
nazaridan bugungi kunda O’zbekistonda muayyan kechikishlar kuzatiladi. Lekin bosh 
masalada, madaniy o’ziga xoslik bobida mamlakatimiz azaldan mustahkam mavqeni 
egallab kelayapti. Bu sohada O’zbekiston sayyoramizda unchalik ko’p bo’lmagan 
o’ziga xos madaniy xususiyatlarga ega noyob davlatlar sirasiga kiradi. Mamlakatimizni 
vatan tutgan xalqlarning minglab yillik shakllanish tarixining o’ziyoq bunga imkon 
yaratgan. Bundan ikki yarim ming yil muqaddam, otashparastlik davrida Xorazm 
hududidagi mahalliy elatlar tavhid-yakka ilohlik noyob falsafasiga birdan-bir asos 
bo’lib xizmat qilgan yuksak darajada rivoj topgan turmush tarzi va madaniyatiga ega 
edi. Otashparastlik qadimiy yunon Olimpiyasiga qaraganda ancha taraqqiyparvar 
dunyoqarash o’laroq namoyon bo’ldi. 
O’sha davrdan to bugungi kunga qadar O’zbekiston tarixi tabiatshunoslik, falsafa, 
ilohiyatshunoslik, tibbiyot va mamlakatimiz izchil va ishonchli qadamlar bilan ildam 
bosishi uchun mustahkam poydevor yaratib bergan boshqa sohalarda ko’plab buyuk 
yutuqlardan iboratdir. Davlatimiz muvaffaqiyatlarini to’laligicha baholash uchun biz 
shveytsariyalik olim Karl Yung asos solgan arxetiplar nazariyasiga murojaat qilishimiz 
mumkin. Shu nazariyaga muvofiq, xalqning navbatdagi har qaysi avlodining 
aql-zakovat bobidagi yutuqlari shundan keyingi avlodlariga jamoaviy beixtiyoriy ong 
tarzida, ya’ni arxetiplar ko’rinishida namoyon bo’ladigan miya tuzilmalari orqali o’tadi. 
Izchil ravishda amalga oshib boradigan bu jamlama asrlar va ming yilliklar osha 
avloddan-avlodga o’tishda davom etadi. Natijada, millatning aql-idrok bobidagi 
imkoniyatlari uning genofondi sifatida asta-sekin to’planib boradi. Tabiiyki, tarixi 
qadimiy bo’lmagan millatlar bunday genofondga ega emasdirlar. Albatta, bu tarixga va 
insonga jo’n yondashuv hisoblanadi, lekin u printsip jihatdan to’g’ridir. Tarixning o’zi 

---

125 
shu tariqa insoniyatni tasodiflardan, jahonda etakchilikka da’vogarlik qiladigan 
avantyurachi to’dalar vakillaridan ixota qiladi. 
“Ochiq axborot tizimlarida axborot-psixologik xavfsizlik” fanini o’rganishdan 
kelib chiqadigan asosiy xulosa - bir qator millat va elatlar xatosini takrorlamaslikdan, 
had-hududsiz elektron axborot kengliklarida yo’qolib qolmaslikdan iborat. Axborot 
singari makon va zamonda ham jiddiy o’zgarishlar sodir bo’ldi. Makon virtual 
voqelikda substantsional kategoriya sifatidagi mavjudligini boy berdi –efir va kabel 
orqali axborot bir sekundda er kurrasini bir necha marta aylanishga ulgurib,
yorug’lik tezligida etkaziladi. Ikkinchi jihat xususida professor Ya.N.Zasurskiyning 
Internet sayyoramizni yigirma to’rt soatlik jamiyatga aylantirdi va real vaqt rejimida 
ishlaydi, degan so’zlarini eslash mumkin. Hozirgi davrdagi axborotning xususiyatlari 
haqida yuqorida bayon qilib o’tildi. Shunday qilib, bashariyat taraqqiyotidagi yangi 
bosqichning makon, zamon va axborotdan iborat uchala asosiy o’lchamining 
hammasida tub o’zgarishlar yuz berdi.
Tabiat, jamiyat va insondagi ana shu printsipial o’zgarishlarni tushunib va anglab 
etish O’zbekiston olimlari va ertaga hayotning hamda ishlab chiqarishning turli 
sohalarida yuksak bilimli mutaxassislar safini to’ldiradiganlar oldida turgan vazifa 
hisoblanadi. Hech bir mamlakat insoniyat tamaddunining katta yo’lidan chetda 
qololmaydi, ertami-kechmi, xalqlarning barchasi axborot davri doirasiga kirib keladi. 
Shunday bo’lgach, buni barvaqtroq va to’g’ri amalga oshirish maqbuldir. Barvaqt 
deganda – mazkur jarayonni texnik jihatdan ta’minlash tushuniladi. To’g’ri deyilganda 
– qandaydir xayoliy, shubhali qadriyatlar qa’rida yo’qolib ketmaslik, o’zining madaniy 
qiyofasi-timsolini boy bermaslik nazarda tutiladi. 
Shunga ko’ra, o’z an’analarimiz, marosimlarimizni avaylab asragan, himoya qilgan 
holda, millatlarning jahon hamjamiyatida o’ziga xos qiyofasiga ega xalq sifatida 
qolmog’imiz lozim. Har bir an’ana, har qaysi urf-odat yoki marosim – xalqlarimizning 
ko’plab asrlar davomidagi taraqqiyoti hosilasi bo’lib, tarixning, hayotning uzoq davr 
mobaynidagi sinovlariga dosh bergan. Axborot asrining muvaqqat qadriyatlari ta’siri 
ostida bu yutuqlarimizdan shundoq voz kechib qo’ya qolishimiz mumkin emas. Hali 
axborot davri qancha davom etadiyu, uning oqibatlari nima bo’ladi, buni hech kim ayta 
olmaydi. Bunday shubhalanishlarga sabablar keragidan ham ortiqcha – yadro va o’ta 
aniq mo’ljalga otuvchi qurollar, sayyoramiz ekologiyasining halokatli yomonlashib 
borishi, OITS, turli xil gripp va boshqa kasalliklar tarqalishi. Lekin, ayniqsa, odamlar, 
eng avvalo, yoshlar dunyoqarashiga o’nglab bo’lmas darajada zarar etkazadigan begona 
axborotdan saqlanish lozim. 
Shu boisdan hammamiz Prezidentimiz I.A.Karimovning “Shuni unutmaslik 
kearakki, bugungi kunda inson ma’naviyatiga qarshi yo’naltirilgan, bir qarashda 
arzimas bo’lib tuyuladigan kichkina xabar ham axborot olamidagi globallashuv 
shiddatidan kuch olib, ko’zga ko’rinmaydigan, lekin zararini hech narsa bilan qoplab 
bo’lmaydigan ulkan ziyon etkazishi mumkin”
5
, - degan so’zlarini yodda tutmog’imiz 
darkor. 
5
Каримов И.А. Юксак маънавият – енгилмас куч. – Т.: “Маънавият”, 2008. – 115-б. 

---

126