О.ҚАюмов чет эл адабиёти тарихи илк урта асрлар, уйгониш даври ва XVII asr

Богумил ҳаракати ва адабиёти. Ўрта асрда Булғорияда вужудга келган богумил ҳаракати (X аср) диний бидъат тусини олган бўлса ҳам, лекин у моҳияти жиҳатидан феодализмга қарши қаратилган ҳаракат эди. Богумиллар эски тартиблар, шунингдек, Византия истибдоди ва черков зулмига қарши халқ озодлик курашининг актив иштирокчилари ҳам эдилар. XИИИ асрда Булғория ва Византияда кенг ёйилган бу ҳаракат қаттиқ таъқибга учраган сари ўзининг жанговар характерини йўқота бориб, оддий диний сектага айланиб қолган ва у турклар Булғориянн босиб олгандан сўнг (XВ аср) тарқалиб кетган.
Богумиллар христиан черкови, унинг ақида ва расм-русмларини рад этиб, ўзларининг махсус черковларини тузганлар. Моддий дунё гуноҳ билан тўлган деб тушуниб, никоҳ ва хусусий мулкчиликни инкор қилганлар.
Богумил ҳаракатининг тақиқланиши уларга оид адабиётнинг йўқолиб кетишига сабаб бўлади. Богумилларнинг ўрта аср тартибларига муносабатини уларга қарши позицияда турган ёзувчиларнинг асарларидан билиб олиш мумкин.
X асрда яшаган булғор ёзувчиси руҳоний Козьма «бойларни қоралайдилар, оқсоқолларни койийдилар, боярларга таъна қиладилар, шоҳ хизматида бўлган ҳар бир кимсани худога душман, деб ҳисоблайдилар ва ҳамма хизматкорларни ўз хўжайини учун ишламасликка ундайдилар», деб богумиллар ҳаракатидан нолиган эди.
Ёзма адабиёт келиб чиқмасдан илгари Булғорияда пайдо бўлган оғзаки адабиёт материаллари – маросим, севги қўшиқлари ва эпик асарларда халқ турмуши ва унинг ўз мустақиллиги учун Византия ҳукмронлигига қарши олиб борган курашлари акс этган.
Булғор адабий ёдгорликларининг аксари мазмун эътибори билан дунёвий характерда бўлса ҳам, лекин узоқ вақтгача черковга боғлиқ асарлар ҳисобланиб келинган. Дастлаб богумиллар ўртасида яратилган авлиёлар ҳаёти ҳақидаги афсона ва муаллифи номаълум опокрифлар (христиан таълимотига мос келмайдиган қадимги китоблар) «Адам ҳақида сўз», «Шароб ичиш ҳақида», «Шайтон макри» ва бошқалар кенг халқ оммасининг ижтимоий турмуши ва интилишларини ифодалаган асарлардир.
ФЕОДАЛИЗМ ДАВРИДА ҚАҲРАМОНЛИК ЭПОСИ