О.ҚАюмов чет эл адабиёти тарихи илк урта асрлар, уйгониш даври ва XVII asr

Вагантлар поэзияси. Латин тилида ёзилган дунёвий руҳдаги вагант поэзиясида черков таълимоти, диний расмлар қаттиқ қораланган. «Вагантлар» латинча сўз бўлиб, «санқиб юрувчилар» деган маънони билдирган. Ўша замонда студентлар дарбадар ҳаёт кечирганлар. Бир шаҳардан иккинчи шаҳарга бориб, лекциялар тинглаганлар, иш йўқлигидан улар кўча-кўйда латинча қўшиқлар айтиб, пул йиғиб тирикчилик ўтказганлар.
Вагантлар поэзиясининг гуллаган даври XИИ – XИИИ асрларга тўғри келади. Улар яратган қўшиқларда антик поэзия (Овидий, Гораций, Вергилий), шуииигдек, ҳаёт қувончи, севг, баҳор тароналари ҳақида куйловчи халқ поэзиясининг садолари эшитилиб туради. Санқиб юрувчи бу ёшлар (улар орасида ишсиз қолган монахлар ҳам бўлган) папа бошлиқ католик черкови ва таркидунёчилик ғояларини қоралаб, ёр эҳтироси, муҳаббат ва майни мадҳ этувчи қўшиқлар яратганлар. Уларнинг фикрича, шароб барчани (бойни ҳам, қашшоқни ҳам) баробар қилади. Черковни масхараловчи қизиқчилик ибодати худога эмас, балки энг кўп ичувчи Вакхга қаратилади. Қадимги дунё мажусий шоирлари куйлаган Парис билан Елена, Эней билан Дидона ўртасидаги оташин севги уларни беҳад руҳлантиради.
Моҳир ва ҳозиржавоб ҳажвчи вагантлар поэзиясининг найзаси католик руҳонийларининг мунофиқлик, очкўзлик ва ёвузликларини фош этишга қаратилади. Римда барча мансаблар сотилади ва сотиб олинади, Рим папасидан тортиб унинг оддий ходимигача маишатпараст шахслар, деб танқид қилинади.
Диний ақида ва таркидунёчиликни қоралаган вагантлар поэзияси ўзининг антиклерикал ва антифеодал мазмуни билан мавжуд тузумга қарши халқ оммасининг норозилигини акс эттириб, дунёвий характердаги Европа адабиётининг ривожига катта таъсир кўрсатган.
Ғарб адабиётида юзага келган антиклерикал мотив XИИ – XИВ асрлар шарқ адабиётида ҳам очиқ кўринади. Умар Хайёмнинг диний жаҳолатни қоралаган ва хушчақчақликни куйлаган ажойиб рубоийлари, Ҳофизнинг руҳонийларнинг мунофиқлик ва адолатсизликларини танқид қилган ғазаллари маълум маънода ўша давр халқ оммасида туғилган норозилик кайфиятларининг инъикоси эди.