|
VII. Na'munali referativ ma’ruzalar.
1.
X ondrogistogenez
2.
O stcogistogcncz
3.
Suyakning yoshga ko ra о zgarishlari.
189
VI BOB
M USHAK TO 'Q IM A LA R I
M ushak to'qim alari turli xilda tuzilgan va turli rivojlanish manbalariga
cga to qim a hisoblanadi. M ushak to'qim alaridagi yagona-qisqarish xususiyati,
ularni bir to q im ag a birlashtiradi. M ushak to'qim alari butun organizm ni tabiat
bo shlig'ida, a’zolarning csa, organizm dagi harakatini ta’minlaydi. Harakat
jarayonida a'zolar ham , m ushak to'qim alari ham , o z shaklini o'zgartirib turadi.
M ushak to'qim alaridagi asosiy m orfologik bclgilar, bu ulardagi ko'p
tuzilm alarm ng uzunchoq
shaklda ekanligi,
ularda
m axsus organclla-
m iofibnllalar, glikogen, lipidlar va m ioglobinlarning borligi, miofibrilla
atrofida
m itoxondriylar
joylashganligidir.
M ioglobin
-
bu
m ushak
to qim asidagi kislorodni biriktiruvchi oqsil hisoblanadi.
M orfofunksional xolatlarga ko'ra, m ushak to'qim asining tasnifi quyidagi
4-jadvalda keltirilgan.
4-jadval
M ushak turlari va joylashuvi
Kclib chiqish manbai
I. Ko'ndalang targ’il mushaklar:
1. Tana mushaklari-tanada.
2. Yurak m ushaklari - yurakda.
1
. M czoderm aning dorsal qism ida hosil
bo'lgan miotomlar.
2.
Splanxnotom
visseral
yuzasi
ishtirokida hosil bo'lgan miocpikardial
plastinka.
II. Silliq (targ'illigi yo'q)
m ushak lar:
1.
Tom irlar va ichki
a’zolarning silliq m ushaklari.
2.
N cyral m ushaklar (ko’z
qorachig'i m ushaklari)
3.
M iocpitclial hujayralar -
m ioepiteliotsitlar
(bezlar oxirgi bo'lim larida)
M ezenxim a
M ezcnxim a
G anglioz plastinkaning ncyral
hujayralari
Ektoderm a
N cyral m ushaklar ko'z yoy parda tarkibida bo'ladi, ular o z faoliyati bilan
qorachig ni kcngaytirish va toraytirish qobilyatiga cga.
M iocpitclial hujayralar yakka-yakka yotadi, yaxlit to'qim a xosil qilm aydi
О sim talan bir-birlari bilan bog'lanib turadi. (105-rasm )
Ekzokrin bezlar oxirgi b o lim i atrofida yotadi va u lar qisqarganda oxirgi
bo lim dan sekret chiqishi osonlashadi.
______ __
А
6
105-rasm. So'lak bezlarining oxirgi bo'lim idagi miocpi-telial hujayralar
(G.S. K atinas bo'yicha).
A - ko'ndalang kcsim
В - ustidan ko'rinishi
1
. m iocpiteliotsit yadrosi
2
. m iocpiteliotsit o'siqlari
3
. sekretor epiteliotsitlarning yadrolari
4. bazal m cm brana
A sosiy m ushak to'qim alari uchta: tana ко ndalang m ushagi, yurak
ko'ndalang m ushagi, silliq m ushak to'qim asi
.
T ana k o 'n d a la n g ta rg 'il m u s h a k to 'q im a si.
Bu m ushaklar tananing 4U
foiz massasini tashkil etadi. A sosiy sturuktur birligi bazal m em brana bilan
o'ralgan m ushak tolasidir. M ushak tolalari o z navbatida rmosimplast va
m iosatelliotsitlardan tuzilgan.
.
,
M ushak tolalari (m iosim plastlar) sarkolcm m a bilan о ralgan, juda ко p
cho'zinchoq yadrolarga cga, yadrolar sarkolcm m a ostida yotadi.
Sarkolem m a ustida m ayda iplardan tuzilgan bazal m em brana joylashadi.
Sim plastlarning asosiy qism ini zich bo'ylam a yotgan m iofibrillalar egallaydi.
X ar b ir m iofibrilla to'q va och bo'yalgan disklardan iborat. (106-rasm ).
106-rasm. Tana ko'ndalang targ'il m ushak to'qimasi.
•%
191
Tilning ko'ndalang targ'il mushagi
1
. epim iziy.
2
. pcrim iziy
3. endom iziy
a) tom irlar
b) nervlar
4. m ushak tolalari
5
. m ushak tanasining bo'ylam a kcsim i
6
. sarkolem m a
7. sitoplazm a- (sarkoplazm a)
8
. tola yadrosi
9. fibrotsit yadrosi
M iofibrillalar m ushak tolasining 70 foizini
tashkil etadi va yadroni
chctga surib qo’yadi. M iofibrillalar ingichka aktin iplaridan va yo'g'on miozin
iplaridan iborat. M iofibrilla atrofida sarkoplazm atik (agranulyar sitoplazm atik)
to'r yotadi. M iofibrillalarning struktur birliufsarkom cF dcyiladi (107-rasm ).
107-rasm
107-rasm. M ushakning anatom o-gistologik tuzilishi.
Ingichka aktin iplari I - izotron diskni yo'g'on miozin iplari A - anizotrop
diski hosil qiladi. To'q A - disk o'rtasida M chizig'i yotadi. I disk o'rtasida Z
chizig'i, yoki T- tclofragma yotadi. M iofibrillaning ikki Z chizig'i oralig'ida
sarkom er yotadi (108-rasm ).
108-rasm. K o'ndalang -targ'il m ushak tolasi
192
1. Sarkolcm m a
2. Sarkoplazm a
3. M iosim plast yadrolari
4. M iofibrilla
5. A nizotrop - A-disk
6
. Izotrop - 1 disk
7. Tclofragm a
8
. Yoriq N-zona
9. Sarkom er
10. M iosalellitotsit
11. Pay iplari
12. Bazal m cm brana
D em ak, sarkom crlar orasida Z chizig'i yotadi. Bu chiziqqa aktin
iplarining bir uchi yopishadi, ikkinchi uchi sarkom er m arkaziga yo'nalib, u
yerdagi m iozin iplari bilan birikadi. M chizig'iga m iozin iplari yopishadi.
Ingichka aktin iplari aktin oqsilidan, m iozin iplar m iozin oqsillaridan tuzilgan.
M iozin iplarining ikki tom onida ikki boshchasi bo'lib, boshchalar usti aktin
bilan birikadi. M ushak qisqarganda m iozin m olckulalari ustida aktin iplari
go'yo sirpangandck xarakat qiladi va bu bilan m ushak tolasi qisqaradi
(Xakslining qisqarish nazariyasi). A ktin va m iozin yordam chi oqsillar -
troponin va Iropom iozin oqsillari yordam ida birikadi. M ushak tolasidagi
ham m a sarkom crlar bir xil darajada yonm a-yon yotadi va shundan ko'ndalang
targ'illik kelib chiqadi. (xususiy sitologiya bobida qisqaruvchi hujaralarga
qarang).
M iosim plast sarkolem m asi A va I disklar o'rtasida ichkariga botib kirib
uzun T naychani hosil qiladi. T naycha atrofida yon tom ondan sakoplazm atik
to'rdan tuzilgan sarkoplazm atik qopchalar joylashadi. Q opchalarda C a++
ionlari bo'lib, signal T nayi orqali tarqalganda, qopchalardan C a ++chiqib,
m iefibrillani qisqarishga olib kcladi. Energiya m itoxondriyalar hisobiga
bo'ladi.
M iosatcllitotsitlar - bu kam differcnsiyallashgan va m ushak rcgcneratsiya
m anbai bo'lgan kam bial hujayralardir. U lar kichik, ovalsim on yadroli bo'lib
m iosim plast
yuzasida
yotadilar.
M ushak
jaroxatlanganda,
m ushak
rcgcneratsiyasi shu m iosatelitotsitlar hisobiga bo'ladi.
M ushak tolalari orasida STBT ning yupqa qatlam lari - cndom iziy yotadi.
Bir nccha m ushak tolalarini pcrim iziy o'raydi. M ushakni tashqi tom ondan
o'rab turuvchi STBT cpim iziy deb nomlanadi.
M ushaklarni m iyclinli efferent - xarakatlantiruvchi va afferent (sczuvchi)
ham da m iyelinsiz vegetativ nerv tolalari iim ervatsiya qiladi. X ar bir m ushak
tolasi m ustaqil incrvatsiya qilinadi va atrofidagi gcm okapillyar to'ri bilan
birgalikda m ion deb alaladi. Bir m otoneyron bilan inncrvatsiya qilinuvchi
m ushak tolalari guruhiga nerv-m ushak birligi deb ataladi.
M iofibrillalar m itoxondriylar va m ioglobinlar m unosabatiga -ko'ra,
ko'ndalang targ'il m ushak tolalari oq va qizil turlarga, qisqarishiga ko'ra tezroq
va sekin turlarga bo'linadi.
M ushak
to'qim asininu
taraaaivoti.
voshtza
ko'ra
o'zgarishi
va
rcgcniratsiyasi. T ana m ushagi taraqqiyotida 4 bosqichni ajratish m um kin.
1. M ioblastik bosqich - m iotom lardan m ioblastlar xosil bo'ladi.
2. M iosim plastik bosqich - bir hil liniyadagi hujayralar bo'linib ko'payadi
va qo'shilib m iosim plast hosil qiladilar.
193
■ * - * yat,,ol,r o,,ada bir
.
4 , ? Cfin' tlV, bos4 'ch - kattalardagidck m iosim plastlar hosil bo'ladi bu
.ovlTshadl yR?,r
Pen/ eriyaga ° 'ta d l> sarkosom alar m iofibrillalar yonlariga
(109 rasm )
Jaray° nda ay n m m ioblastlar m iosatclitotsitlarga aylanadilar.
I B
8
EH e i e | B B i
я
е в I I i f a V i
Do'stlaringiz bilan baham: |
