O `zbekiston Respublikasi Sog`liqni saqlash vazirligi Toshkent farmatsevtika instituti Farmatsevtik kimyo kafedrasi dori vositalarining instrumental tahlil usullari fanidan o`quv-uslubiy majmua

[Fe⁺²]


[Ce⁺⁴]
=⁰_Ce⁺⁴/_Ce⁺³ + 0,059 lg -------------
[Ce⁺³]
Ekvivalentnuqtasigachaxosbo‘lganelektrodpotensialiFe⁺³ /Fe⁺² sistemauchunNERNStenglamasidantopiladi, ekvivalentnuqtasidankeyinesa, Se⁺⁴/Se⁺³sistemasiuchuntopiladi.Ekvivalentnuqtadaquyidagimuvozanatto‘g‘ribo‘ladi.
EkvivalentnuqtadagipotensialqiymatinitopishuchunFevaCesistemalariningpotensiallariqo‘shiladi.
[G‘e⁺³] [Ce⁺⁴]
2=⁰_G‘e⁺³_/G‘e⁺²+ ⁰_Se⁺⁴_/Se⁺³ +0059lg ------------------------
[G‘e⁺²] [Ce⁺³]
FevaCeionlariningbirxilkonsentratsiyasiqisqargandankeyinekvivalentnuqtadaelektrodpotensialibo‘ladi.
⁰_Fe⁺³_/Fe⁺²+ ⁰_Ce⁺⁴_/Ce⁺³
_ekv= ----------------------------------
2
Oksidlanish-qaytarilishreaksiyasiuchunumumiyholda
A[0_x1]+ b [Red₂] = a [Red₁] + b [0_x2]
Ekvivalentnuqtadatenglikxosilbo‘ladi.
A[0_x1]+ b[Red₂] vaa[Red₂]= b[0_x2]

0,05 mFeSO₄eritmasining 0,1 mSe(SO₄)₂eritmasibilantitrlashgrafigi. a) titrlashgrafigi.b) differensialgrafik.


Kimyoviytuzilishigako‘raeritmalarianiqrNmuhitxarakterlovchidorimoddalar.

№	Moddalarsoni	rN
	Glyutaminkislotasi	3,1-3,7
	Akrixin	3,5-5,0
	Adonizid	5,0-6,5
	Adrenalingidrotartarati	3,0-3,8
	Amikazol	2,7-3,5
	Alikazolsurtmasi	4,5-5,5
	Anatoksin (difteriyasi)	6,8-7,2
	Anatoksin (diferiyavastolbnyakna)	6,8-7,3
	Anatoksin (stafilakokka)	7,0-7,2
	Anatoksin (stolbnyakka)	6,8-7,2
	AporafinNSl	4,3-5,3
	Apressil	3,0-4,0
	Benzilpenitsillinnatriylituzi	5,0-7,5
	Kardiotrast 35%	6,8-7,4
	Xingalin	3,5-4,5
	Xinazol	2,4-3,4
	XlortetratseklinNSl	2,3-3,4
	Dikain 1% -eritma	4,5-6,0
	Ditilin	5,2-6,3
	Gamma-globulin(qizamiqqaqarshi)	7,0-7,5
	PapaverinNSl 2% eritma	3,0-4,5
	Fenoksimetilpenitsillin	2,4-4,0
	Protalinsink-insulin	6,9-7,3
	Streptomitsin(sulfattuzi)	4,5-7,0
	TitrotseklinNSl 1% eritma	1,8-2,8
	Tialinbromid	2,7-3,4
	Tialinxlorid	2,5-3,4
	Triertazin	1,7-2,6
	Yo‘talgaqarshivaksina	7,2-7,6

SaqlanishidavridaeritmasirNmuxitibo‘yichaxarakterlovchidorimoddalar.

№	Moddalarsoni	ph-
1	Benzilpenselinkaliylituzi	5,5-7,5
2	Siklofosfan	4,3-6,5
3	Tibbiyjelatin	5,0-6,0
4	Glyukoza 5% eritmasi	3,0-4,0
5	Geksametilentetramin 40% eritma	7,8-8,2
6	Kanamitsinmonosulfat	7,5-8,5
7	Lantozid	5,5-6,5
8	Nagonin	6,0-7,0
9	Gidrotsitratnatriylituzi	4,7-5,0
10	Neomitsinsulfattuzi	5,0-7,5
11	Nitranol 5% eritma	2,3kambo‘lmasligikerak.
12	Noradrenalingidrotaritrain	3,5-5,0
13	Novaresnol	7,0-7,5
14	Novokainamid	3,8-5,0
15	Oksitetratsiklindigidrat	5,0-7,5
16	Fenatin	1,8-2,4
17	Promedol	5,0-6,0
18	Sulfotsilnatriy	8,5—9,5
19	Trixomonatsuid	2,4-3,0

HavonamligivaSO₂ ta’siridao‘zgaruvchandorimoddalar (ineksioneritmalar)

№	Moddalrnomi	ph-
1	Atsekindin 0,2% - ineksiyauchun	4,5-5,5
2	Askarbinkislota 5% ineksiyauchun	6.0-7,0
3	Nikotinkislota 1% ineksiyauchun
4	Adrenalingidrotartrat 0,18% inek-yau-n	3,0-4,0
5	Etazolnatriy 10%	7,0-8,5
6	Aminazin 25%	3,5-5,0
7	Aprofeneritmasi	3,7-4,7
8	Tozalangansuv	5,0-6,8
9	Atropineritmasi	3,0-4,5
10	Bemegrid 0,5% eritmasi	5,0-6,5
11	Benzogeksoniyeritmasi	5,5-7,5
12	Bilignost 20%	6,0-7,5
13	Bilignost	7,0-8,0
14	Kalsiyxlorid 10% eirtmasi	5,5-7,0
15	Kalsiyglukonad 10% eirtmasi	6,0-7,5
16	Karbaxolineritmasi	5,0-7,0
17	Selonid 0,02% eritmasi	5,6-6,5
18	Kofeinbenzoatnatriy 10% eritm	6,8-8,5
19	Konvallyatoksini 0,03% eritm	6,0-7,0
20	Korazol 10% eritmasi	6,0-8,0
21	Kortikotropininek-yau-n	3,0-4,0
22	Sititoneritmasi	7,0-7,5
23	Dikolin 1% eritmasi	4,2-4.9
24	Dimedroleritmasi	5,0-6,5
25	Diprozin 2,5% eritmasi	3,9-4,9
26	EmetinNSl 1%	4,5-6,0
27	EfedrinNSl 5%	4,5-7,0
28	Ergotal 0,05%	2,0-3,0
29	Erizimin 0,033%	5,7-6,7
30	Eufillin 2,4%	9,0-9,7
31	Novakain 0,5%	3.8-4,5
32	GolantaminNVr	5,0-7,0
33	Insulininek-yau-n	3,0-3,5
34	Magniysulfat 20%	6,2-8,0
35	Metatsin 0,4%	4,0-5,0
36	Natriyarsenat 10%	6,0-7,4
37	Natriyxlorid 0,9% (izotonikeritma	5,0-7,0
38	Natriytiosulfat 30%	7,8-8,4
39	Nikotinamid 1%	5,0-7,0
40	Omnopon 1%	2,5-3,5
41	Oksilidin 2%	3,8-5,5
42	Prozerin 0,05%	5,9-7,5
43	AdrenolinNSl	3.0-3,5
44	GramitsidinS-2%	4,0-6,0
45	Tetitsinkalsiylituzi	5,0-7,0
46	Strofantin	5,0-6,5
47	Sinkinsulinamorfsuspenziyasi	7,1-7,5
48	Tekodin	2,8-4,0
49	Tripsin	3,0-5.5
50	Vikasol	2,5-3,5

4. MA`RUZA. OPTIK USULLARNING DORI VOSITALARI TAHLILIDA QO‘LLANILISHI. DORI VOSITASINI MIKROSKOPIK USULDA TAHLIL QILISH. POLYARIMETRIK USULDA DORI VOSITASINI TAHLIL QILISH.
Ma'ruza rejasi:

1. 
   Optikusullarningdorivositalartahlilidaqo‘llanilishi.
   
2. 
   Dorivositalariningzarrachalarinimikroskopikusuldatahlilqilish
   
3. 
   Dorivositasiniqutblangannurniburishko‘rsatkichibo‘yichapolyarimetrikusuldaaniqlash.
   

Tayanchso`zvaiboralar: Optikusul, mikroskopiktahlil, nurburishburchagi, qutblangannur, polyarimetriya.
Optika — fizikaningbirbo‘limibo‘lib, yorug‘likningnurlanishini, uningturlimuhitlardatarqalishivamoddalarbilano‘zarota’sirinio‘rganadi.
Optiknurlanishelektromagnitto‘lqinlarbo‘libshuninguchunoptikaElektromagnitmaydonhaqidagibilimlarningbirbo‘lagidir.
Yorug‘likikkilamchixaraktergaega. Birxiloptikko‘rinishlardauto‘lqinsimonxaraktergaegabo‘lsa(yorug‘likelektromagnitto‘lqin), boshqaxollardakorpuskulyar (yorug‘likzarrachalaroqimisifatida)xaraktergaega.
Yuqorida keltirilganlardankelibchiqiboptikaniquyidagiturlargabo‘lishmumkin:
Geometrik, Uningasosidayorug‘liknurlariyotadi;
To‘lqinli, bundayorug‘likningto‘lqinsimonxossalarinamoyonbo‘lganholatlaro‘rganiladi;
Kvantoptika, yorug‘likningkorpuskulyarxossasinamoyonbo‘ladiganholatlardayorug‘likningmoddabilano‘zarota’sirio‘rganiladi;
Geometrikoptika - To‘lqinlioptikaningkamuchraydiganxodisasibo‘lib, buvaqtdato‘lqinuzunligi → 0 ya’nito‘lqinuzunligiob’ektlaro‘lchamibilantaqqoslangandaanchakichikbo‘ladi.
Yorug‘lik nuri- geometrikoptikaningbirlamchielementibo‘lib, yonidayorug‘likenergiyasitashiladiganto‘g‘richiziqdir.
Yorug‘lik ikkimuhitchegarasigatushganpaytdauningsinishivaakslanishikuzatiladi.
Birinketinjoylashtirilganlinzalartizimioptiktizimdeyiladi.
Singanyuzalaregrilikmarkazitizimningasosiyoptiko‘qidebnomlanuvchiyagonato‘g‘richiziqdayotsabuoptiktizimishlashgatayyorbo‘ladi.
Mikroskopiyaningasoslari. Elementaroptikqurilma – lupa, unchakattabo‘lmagan (10-100 mm) fokusmasofasidayig‘uvchilinzayokilinzalartizimi. Lupa 2 dan 50 martagachakattalashtiradi.
Lupaningo‘zigaxostomonlaridanbiri (G).
Lupaningkattalashtirishi- Ob’ektnilupayordamidako‘rgandagivizualbalandlikningoddiyko‘zbilanengyaxshiko‘rishoralig‘ida (q = 25 sm) ko‘rgandagivizualbalandligiganisbatigatengdir:
G = h '/h = q/p.
Kattalashtirish - ikkinchixolatganisbatanbirinchixolatdatasvirningko‘zto‘rpardasidagio‘lchaminechabarobarkattalashganliginiko‘rsatadi.
Mikroskopningkattalashtirishi– Okulyarkattalashtirishiningob’ektivningkattalashtirishigako‘paytmasidir


Polyarimetrik usul
Polyarimetrik usul — moddalarning undan o’tayotgan qutblangan nur sathini ma’lum bir burchakka burishiga asoslangan.
Optik faol moddalar tabiatiga ko’ra qutblangan nur sathi burilishi bir xil yo’nalishda va kattalikda bo’ladi. Agarda qutblangan nur sathi soat strelkasi bo’yicha burilsa, modda o’nga buruvchi bo’lib va “+” ishorasi bilan, soat strelkasiga teskari tomonga burilsa, u holda modda chapga buruvchi bo’ladi va “-” ishorasi bilan belgilanadi.
Boshlang’ich holatdan qutblangan nur sathining o’zgarishi burish burchagi deyiladi va burchak graduslarida ifodalanadi. Burish burchagi grek harfi “ α” bilan belgilanadi. Burish burchagi kattaligi optik faol moddaning tabiatiga, qutblangan nurni optik faol muhitdagi bosib o’tgan yo’li uzunligiga va nurning to’lqin uzunligiga bog’liq bo’ladi. Eritmalar uchun burilish burchagi kattaligi erituvchi tabiatiga, qatlam qalinligiga, optik faol modda tabiatiga va konsentratsiyasiga bog’liq.
Burish burchagining kattaligi optik faol modda yoki uning eritmalarining qatlam qalinligi bilan to’g’ri proporsional bo’ladi. Harorat ko’p hollarda sezilarli ta’sir etmaydi.
Turli moddalarning qutblangan nur sathini burish qobiliyatini tavsiflash uchun solishtirma burish burchagining [α]_D qiymati aniqlanadi.
Solishtirma burish burchagi [α]_D konsentratsiyasi lg/ml ga teng bo’lgan optik faol moddaning qutblangan monoxromatik nurni 1 dm qalinlikdagi muhitdan o’tishidagi nur sathini burish burchagiga teng.
Maxsus ko’rsatma bo’lmasa, solishtirma burish burchagini 20⁰C haroratda natriy (589,3 nm) D spektri to’lqin uzunligida aniqlanadi.
Optik faol modda eritmasining solishtirma burish burchagi [α]_Derituvchi tabiatiga va konsentratsiyasiga bog’liq. Erituvchining almashtirilishi solishtirma burish burchagini kattaligi ishorasining ham o’zgartirishga olib kelishi mumkin. Shuning uchun me’yoriy hujjatda dori vositasining solishtirma burish burchagi, erituvchi turi va eritmaning konsentratsiyasi ko’rsatiladi.
Solishtirma burish burchagining kattaligi quyidagi formulalardan foydalanib aniqlanadi.
Eritma holidagi moddalar uchun

α — o’lchangan burilish burchagi, gradus;
L — qatlam qalinligi, dm;
S —eritmaning foiz miqdori.
Suyuq holdagi dori moddalarning solishtirma burish burchagi esa quyidagi formula yordamida hisoblanadi:

Optik faol modda burish burchagi orqali uning eritmadagi konsen­tratsiyasi va tozaligi aniqlanadi. Moddaning tozaligini solishtirma burish burchagini hisoblash orqali aniqlanadi.
Optik faol moddalarning foiz miqdori quyidagi formula orqali topiladi:

[α]_D qiymati ma’lum oraliqdagi konsentratsiya uchun doimiydir.
Moddaning burish burchagini 0,002 aniqlikda o’lchash imkonini beradigan polyarimetrlarda o’lchanadi.
Buning uchun avval: toza suyuq moddalar uchun bo’sh kyuveta orqali, eritmalar uchun esa erituvchi orqali uskuna nol nuqtasiga keltiriladi. Nol nuqtada analizator prizmalarining ikkala ko’rish maydoni bir xil yoritilgan bulishi lozim.
Bu jarayon uch marotaba takrorlanadi va uning o’rtacha qiymati prizmaning “nol” holati deb qabul qilinadi. So’ngra tekshiriluvchi mod­daning burish burchagi aniqlanadi. Tekshiriluvchi moddaning burish burchagi bilan “nol” nuqta orasida farq burish burchagini (a) ko’rsatadi (16-rasm).
Solishtirma burish burchagi orqali dori vositalarining sifati aniqla­nadi.
Xinin gidroxloridning 0,1 M xlorid kislotasidagi tayyorlangan 3% li eritmasining solishtirma burish burchagi — 245⁰ atrofida bolishi lozim.