O `zbekiston Respublikasi Sog`liqni saqlash vazirligi Toshkent farmatsevtika instituti Farmatsevtik kimyo kafedrasi dori vositalarining instrumental tahlil usullari fanidan o`quv-uslubiy majmua

μ ∙ 0,15 + μ∙ 0,85
S=h∙ ---------------------
2
5. CHo‘qqichizmasitarafigao‘tkazilganurunmaasosidahosilbo‘lganuchburchakyuzasinianiqlash.
1
S= ------- ∙h ∙ μ
2
6. Elektronintegratorlaryordamida.


Miqdoriytahlilniolibborishdaquyidagiuchusuldankengfoydalaniladi.
Ki∙Si
1. IchkistandartlashusuliPi(%)= ------------- ∙ 100 R
K_ct∙ S_ct
K_st, K₁ – komponentvaichkistandartmassasigataqsimlanishkoeffitsenti.
S_i, S_st - moscho‘qqilaryuzasi.
R – komponentlarmassasiningichkistandartmassasiganisbatikoeffitsenti


2. Mutloqkalibrlashusuli:
h₁ (Si)
P_i (%) = Ki -----------------
g
g – konturuchunolinganmiqdor(mkg)


3. Ichkitenglashtirishusuli:
Ki Si (h₁) 100
P_i (%) = ------------------------
KiSi(h₁)


Ki– kolibrovkakoeffitsenti
P_i
Ki = --------
S_i
YUSSXtahliliniamalgaoshirishdaAmerikaQo‘shmaSHtatlarining “Agilent Technologies” korxonasidaishlabchiqarilgan “Agilent 1100 series” rusumliyuqorisamaralisuyuqlikxromatografidaolibborildi. Buasbobyuqoribosimdaishlashgamo‘ljallanganizokratiknasos, 190-600 nmto‘lqinuzunliklaridatahlilo‘tkazuvchispektrofotometrikdetektor, qo‘zg‘aluvchifazatarkibidagigazlarniyo‘qotuvchiqurilma, 20 mklhajmlio‘lchovuskuna – “Rheodyne” injektorivaxromatografikkolonkadantashkiltopgan. Asbobto‘laligicha “Chemstation A.09.03” dasturiyordamidakompyuterorqaliboshqariladi. Izlanishlarquyidagisharoitlardaolibborildi:

• 
  xromatografikpo‘latkolonkazarrachalaryirikligi 3,5 mkmbo‘lgan Zorbax Eclipse XDB C – 18 sorbentbilanto‘ldirilgan, o‘lchami 150 x 3 mm;
  
• 
  qo‘zg‘aluvchifaza: atsetonitril – cuv ( 20 : 80 )
  
• 
  qo‘zg‘aluvchifazasarfi – 0,75 ml/daq;
  
• 
  detektorUB-spektrofotometr;
  
• 
  tahliluchunnamunahajmi 20 mkl;
  
• 
  detektorlashto‘lqinuzunligi 258 nm;
  
• 
  tahlildavomiyligi 10 daqiqa.
  

Ushbusharoitlardageksamidinniushlanishvaqti 2,64 daqiqani, xromatografikcho‘qqisimmetriyasi 0,95 nitashqilqilishianiqlandi(2.8-rasm). Tajribalarnatijasidausulninggeksamidinuchunsezgirligi 0,25 mkgekanligitasdiqlabolindi.
So‘ngrabiologikob’ekttarkibidanajratibolinganvayotmoddalardantozalangannamunaeritmasiniYUSSXusulidaxromatografiyasiamalgaoshirilgandaishchistandartmoddaningushlanishvaqti (2,64 daqiqa) bilanbirxilnatijaberishikuzatildi(2.8-rasm).



8-rasm. GeksamidinningishchistandartinamunaeritmalariningYUSSXusulidaolinganxromatogrammasi
TajribalarningkeyingibosqichidafenobarbitalningYUSSXusulidatahliliamalgaoshirildi. BundaYuqorida gitahlilsharoitlaridafenobarbitalningushlanishvaqti 7,45 daqiqanitashkilqildi(2.9-rasm). Piksimmetriyasi 0,95 nitashqilqilishianiqlandi. Tajribanatijasidausulningfenobarbitaluchunsezgirligi 0,1 mkgekanligitasdiqlabolindi.



9-rasm. Fenobarbitalningstandarti(A) namunaeritmalariningYUSSXusulidaolinganxromatogrammasi.

Biologikob’ekttarkibidanajratibolinganvayotmoddalardantozalanganfenobarbitalsaqlagannamunaeritmasiniYUSSXusulidaxromatografiyasiamalgaoshirildi. Tahlilnatijalari 2.9-rasmdao‘zifodasinitopgan.

10-rasm. GeksamidinvafenobarbitalningYUSSXusulidaolinganxromatogrammasi. A1- geksamidin, A2- fenobarbital.
10-rasmdakeltirilganxromatogrammadanko‘rinibturibdiki, tavsiyaetilayotgansharoitlardageksamidinvafenobarbitalnibir-biridanajratishgaerishilgan.
GeksamidinvafenobarbitaluchunishlabchiqilganYUSSXusuliningtahlilsharoitlariningxususiyliginio‘rganishmaqsadidabarbituratlarguruhidorimoddalariningspirtlieritmalaritayyorlanib, so‘ngratavsiyaetilayotgansharoitdatahlilolibborildi.
Bundabarbituratlardanbarbital, fenobarbital, barbamildorimoddalaridanfoydalanildi. Tajribanatijalari 6-jadvalva11-rasmdakeltirilgan.
6-jadval

IshlabchiqilganYUSSXtahlilsharoitlarininggeksamidinvafenobarbitaluchunxususiyliginio‘rganishnatijalari

Tekshiriluvchidorimodda	Ushlanishvaqti, daq
Barbital	2,15
Geksamidin	2,64
Fenobarbital	7,45
Barbamil	21,41

2.11-rasm. IshlabchiqilganYUSSXtahlilsharoitlarininggeksamidinvafenobarbitaluchunxususiyliginio‘rganishnatijalari

Keltirilganjadvalvarasmdanko‘rinibturibdiki, Yuqorida qaydetilgandorimoddalargeksamidinvauningmetabolitifenobarbitalnitahlilqilishuchuntavsiyaetilayotgansharoitlardaularnianiqlashdaxalalbermaydi.

Yuqorisamaralisuyuqlikxromatografiyasiusulidageksamidinvafenobarbitalnimiqdoriytahlilnio‘rganish

GeksamidinvafenobarbitalningYUSSXusulidamiqdoriytahliliniolibborishdaularningsifattahlilidaqo‘llanilgan 2.5-bo‘limdakeltirilgansharoitlardanfoydalanildi.

Birqanchatajribalarasosidageksamidinvafenobarbitalningvalidatsiyasiamalgaoshirildi.
Bundaavvalgeksamidinningtahlilsharoitlariningchiziqliligivasezgirligio‘rganildi. Shumaqsaddatarkibidama’lummiqdordageksamidinmoddasinisaqlaganstandartnamunaeritmalaridanfoydalanildi. Standarteritmalardan 20 mklhajmdaxromatografkolonkasigayuqoridagisharoitlardayuborildivaolinganxromatografikcho‘qqilarningko‘rsatkichlarihisoblandi. Natijalarasosidageksamidinuchunkonsentratsiyaningmaydonyuzasigabog‘liqlikkalibrlanganchizmasituzildi. Tahlilnatijalari 3.7- jadvalva 3.4-rasmdao‘zifodasinitopgan.
3.7 - jadval
GeksamidinningYUSSXtahlilsharoitlariningchiziqliliginio‘rganishnatijalari

Eritmakonsentratsiyasi, mkg/mkl	Geksamidinmiqdori, mkg	Xromatografikcho‘qqimaydonyuzasi (S)
0,025	0,5	41,7
0,125	2,5	225,6
0,250	5,0	441,2
0,500	10,0	795,8
0,750	15,0	1255,3
1,000	20,0	1682,1
1,250	25,0	2115,8
2,500	50,0	4241,1

4 – rasm. GeksamidinningYUSSXtahlilsharoitlaridagicho‘qqimaydoniyuzasininingeritmakonsentratsiyasigabog‘liqlikchizmasi

Tajribalarnatijasiasosidausulninggeksamidinuchunaniqlashlarningchiziqlidiapazoni 0,5-50 mkgvasezgirligi 0,25 mkgtashkilqilishianiqlandi.

Ishlabchiqilganxromatografiktahlilsharoitlarninganiqliliginio‘rganishmaqsadidageksamidinningma’lumkonsentratsiyalistandartspirtlieritmalarixromatografikkolonkaga 20 mklhajmdakiritilib, tavsiyaetilgansharoitlardatahlillarolibborildi. Geksamidinningmiqdorikalibrlanganchizmasiyordamidaaniqlandi. Olingannatijalarmetrologikqaytaishlandivaxatoliklaraniqlandi, ular 3.8-jadvaldakeltirilgan.
3.8-jadval
GeksamidinningYUSSXtahlilsharoitlarininganiqliligivaqaytaruvchanliginio‘rganishnatijalari*

Topilganmiqdori		Ushlanishvaqti	Metrologiktahlil natijalari
mkg	%
5,01 4,95 5,00 5,06 4,91	100,01 99,00 100,00 101,00 98,20	2,64 2,65 2,62 2,64 2,63	Xo‘r=99,68 S2=1,192 S=1,092 Sx=0,488 ∆X=3,035 ∆Xo‘r=1,357 E=3,045% Eo‘r=1,362%

* - eritmakonsentratsiyasi 0,25 mkg/mkl, harbirnamunadagigeksamidinmiqdori 5,0 mkg.

8 - jadvaldagima’lumotlardanko‘rinibturibdiki, tajribanatijalariningmetrologikko‘rsatkichlarihisoblangandao‘rtachaxatolik Eo‘r=1,36 % danoshmadi. Buesaishlabchiqilganxromatografiyasharoitlarietarlidarajadaaniqlikvaqaytalanuvchanlikkaegaekanligidandalolatberadi.