O ‘zbekiston Respublikasi Oliy va O‘rta maxsus ta’lim vazirligi

Nemis klassik falsafasining o’ziga xos xususiyatlari quyidagilardan iborat.

1. 
   Bir turdagi tushunish falsafaning insoniyat tarixidagi, jahon madaniyati rivojlanishidagi o’rni. Klassik nemis faylasuflari falsafani madaniyatning tanqidiy ongi, “qarama-qarshi ong”, “haqiqatdan kulish” va madaniyatning “ruhi” deb da’vo qilishgan.
   
2. 
   Faqat tekshirilmagan insoniyat tarixi, shuningdek, inson tabiati. Kantda odam axloqiy mavjudot sifatida qabul qilinadi. Fichte insonning faolligi, ongi va o’z-o’zini anglash samaradorligini ta’kidlaydi, inson hayotining tuzilishini ong talablariga muvofiq ko’rib chiqadi. Schelling vazifani ob’ektiv va subyektiv o’rtasidagi bog’liqlikni ko’rsatish uchun qo’yadi. Gegel o’z-o’zini anglash va individual ong faoliyatining chegaralarini kengaytiradi: shaxsning o’z-o’zini anglashi nafaqat tashqi ob’ektlar bilan, balki boshqa ijtimoiy shakllar paydo bo’ladigan boshqa o’z-o’zini anglash bilan ham bog’liqdir.
   

U ijtimoiy ongning turli shakllarini chuqur o’rganadi. Feuerbaxmarkazida o’zi uchun sub’ekt bo’lgan va boshqa shaxs uchun ob’ekt bo’lgan haqiqiy shaxs joylashgan materializmning yangi shakli – antropologik materializm paydo bo’ladi. Feuerbax uchun yagona haqiqiy narsalar tabiat va inson tabiatning bir qismi.

3. 
   Barcha vakillar Klassik nemis falsafasi falsafani falsafiy fanlar, toifalar, g’oyalarning maxsus tizimi sifatida ko’rib chiqdi. I. Kant masalan, falsafiy fanlar, birinchi navbatda, epistemologiya va etikani ajratib turadi. Schelling – tabiiy falsafa, ontologiya. Fichte falsafani “fan ilmi” deb hisoblagan holda, unda ontologik, epistemologik, ijtimoiy-siyosiy bo’limlarni ko’rgan.
   

Gegel falsafiy bilimlarning keng tizimini yaratdi, bu tabiat falsafasi, mantiq, tarix falsafasi, falsafa tarixi, huquq falsafasi, axloq falsafasi, din falsafasi, davlat falsafasi, shaxs ongining rivojlanish falsafasi va boshqalar. Feuerbax ontologik, epistemologik va axloqiy muammolarni ko’rib chiqdi va tarix va dinning falsafiy muammolari.

4. 
   Dialektikaning yaxlit tushunchasini ishlab chiqadi. Kantian dialektikasi – bu inson idrokining chegaralari va imkoniyatlari dialektikasi: hissiyot, aql va inson ongi.
   

Fichte dialektikasi I ijodiy faolligini o’rganishga, I va n bo’lmaganlarni qarama-qarshi sifatida o’zaro ta’sirlashga, kurash asosida insonning ongi rivojlanishi rivojlanadi. Schelling tabiatga Fichte tomonidan ishlab chiqilgan dialektik rivojlanish tamoyillarini olib boradi. Uning tabiati o’zgaruvchan, rivojlanayotgan ruhdir. Ajoyib dialektika Hegel idealistik dialektikaning keng qamrovli, keng qamrovli nazariyasini taqdim etgan. U dastlab butun tabiiy, tarixiy va ma’naviy olamni jarayon sifatida taqdim etdi, ya’ni. Uni doimiy harakatda, o’zgarishda, o’zgarishda va rivojlanishda, qarama-qarshiliklarda, miqdoriy-sifatiy va sifat jihatdan-miqdoriy o’zgarishlarda, asta-sekinlik bilan uzilishlarda, yangilarini eski, yo’naltirilgan harakat bilan kurashda o’rgangan.
Mantiqda, tabiat falsafasida, falsafa tarixida, estetika va boshqalar. – Ushbu sohalarning har birida Hegel rivojlanish uchun ip topishga harakat qildi. Barcha klassik nemis falsafasi dialektikani nafas qiladi. Feuerbax haqida alohida to’xtalib o’tish kerak. Yaqin vaqtgacha, Sovet falsafasida bu F. Engels Feuerbaxning Gegel dialektikasiga bo’lgan munosabati, Feuerbaxning umuman har qanday dialektikani inkor qilishi sifatida izohlandi. Biroq, bu savolni ikkiga bo’lish kerak: birinchidan, Feuerbaxning nafaqat dialektikaga, balki Gegelning falsafasiga munosabati; ikkinchisi – Feyerbax haqiqatdan ham Gegelning ob’ektiv idealizm tizimini tanqid qilib, “bolani ham suv bilan quvib chiqardi”, ya’ni. Gegelning dialektikasini, uning kognitiv ahamiyatini va tarixiy rolini tushunmadi.
Biroq, Feuerbaxning o’zi falsafiy tadqiqotlarida dialektikadan qochmaydi. U hodisalarning o’zaro bog’liqligini, ularning o’zaro ta’siri va o’zgarishini, hodisalarning rivojlanishidagi qarama-qarshiliklarning birligini (ruh va tana, inson ongi va moddiy tabiat) o’rganadi. U shaxs va ijtimoiy munosabatlarni topishga harakat qildi. Yana bir narsa shundaki, antropologik materializm uni hodisalarni ko’rib chiqishda dialektik yondashuv unga mutlaqo begona bo’lmagan bo’lsa ham, uni “quchoqlash” dan tashqariga chiqarmadi.

5. 
   Klassik nemis falsafasi gumanizm muammolarini rivojlantirishda falsafaning ahamiyatini ta’kidlab, inson hayotini tushunishga harakat qildi. Ushbu tushunish turli shakllarda va har xil yo’llar bilan sodir bo’ldi, ammo muammoni falsafiy fikrning ushbu yo’nalishi barcha vakillari qo’ydilar.
   

Ijtimoiy ahamiyatga egaKant tomonidan insonning butun hayotini axloqiy ong sub’ekti sifatida o’rganish, uning fuqarolik erkinligi, jamiyat va ideal jamiyatning ideal holati, odamlar o’rtasidagi doimiy dushmanlik va boshqalar.; Fichtening odamlarning davlat oldidagi ustuvorligi, axloqiy ongning inson hayotidagi rolini, ijtimoiy dunyoni davlatni himoya qiladigan xususiy mulk dunyosi sifatida ko’rib chiqish haqidagi g’oyalari; Fuqarolik jamiyati, qonun ustuvorligi, xususiy mulk to’g’risidagi Gegel ta’limoti; Schellingning axloqiy maqsadni amalga oshirish vositasi sifatida aqlga bo’lgan umidi; Feuerbaxning muhabbat dini va gumanistik etikni yaratish istagi. Bu klassik nemis falsafasi vakillarining gumanistik intilishlarining o’ziga xos birligi.