O ‘zbekiston Respublikasi Oliy va O‘rta maxsus ta’lim vazirligi

Nemis klassik falsafasi shakllanishining shartlari
Dunyo nemis mutafakkirlarining bilimlari qiyin iqtisodiy va siyosiy sharoitlarda shakllandi. Germaniya savdo-sotiq, qishloq xo’jaligi, hunarmandchilik va ishlab chiqarish sanoatining rivojlanishiga salbiy ta’sir ko’rsatgan turli xil harbiy kampaniyalarda muntazam qatnashib keldi. Ma’rifat asri ostonasida mamlakatda ijtimoiy institutlar, fan va san’atning shakllanishi Angliya va Frantsiya, Shvetsiya va Niderlandiyaga qaraganda sekinroq edi.
Doktrinaning kelib chiqishi shartlarini tushunish uchun biz o’sha davrdagi Germaniya davlatini tavsiflovchi bir nechta dalillarni keltiramiz.
Hukmdorlarning ko’p yillik ishonchliligi, ikki asr davomida bir qator harbiy yurishlar. Armiyaning davlat ehtiyojlariga nomutanosib ravishda juda katta soni umuman iqtisodiyotning shakllanishini sekinlashtirdi.
300 dan ortiq knyazliklar mavjud edi. Ichki ulanishlarsiz ular rasmiy ravishda faqat markaziy hokimiyatga bo’ysunadilar. Feodallar o’zlarining gullab-yashnashi va kapital to’planishi bilan shug’ullanishgan. Ular mutlaq hokimiyatdan foydalanib, haddan tashqari soliqlarni undirib, dehqonlarga zulm o’tkazib, dehqonchilik va qishloq xo’jaligiga zarar etkazganlar.
Shaharlar tang ahvolda edi. Harbiy yurishlar savdo aloqalari va tashqi bozorni yo’q qildi. Boshqa mamlakatlarning yuqori darajada rivojlangan sanoatining raqobatiga dosh berolmaydigan do’kon va ishlab chiqarish mahsulotlari tanazzulga yuz tutdi.
Jamiyatda vayronkor jarayonlar ro’y berdi. Dushman qilingan dehqonlar o’rtasida sinfdagi qarama-qarshiliklar avj oldi. Soliqqa chalingan burjuaziya jamiyatning iqtisodiy va madaniy o’sishiga yordam bera olmadi, do’kon polidan ishlab chiqarishga adekvat o’tishni ta’minlay olmadi.
Askarlarni boshqa davlatlarning manfaatlarida harbiy operatsiyalarda qatnashish uchun sotish amalda ishlayotgan aholi sonini kamaytirdi.
Ko’plab nemislar o’zlarining yashashlarini yaxshilash uchun o’z vatanlarini tark etishdi. Frederik II aholining chiqib ketishini kamaytirish uchun migratsiyaga xalaqit beradigan pasport tizimini yaratishi kerak edi.
18-asr boshlariga kelib mamlakatda umumiy nemis adabiy tili mavjud emas edi. Tabiiy fanlar, huquqshunoslik va falsafa bo’yicha asarlar lotin tilida yozilgan va u universitetlarda o’qitilgan. Germaniyaning yuqori sinflari lotin tilini o’rganmasdan frantsuz tilidan kundalik hayotda foydalanishgan.

Qisqa vaqt ichida Frederik II yozuvchilar, olimlar, faylasuflar tomonidan homiylik qildi. Ammo u tezda harbiy doktrinaga qaytdi. Ijtimoiy tashkilotning demokratik g’oyalariga sodiq bo’lgan mutafakkirlarni politsiya yordamida ta’qib qilishni boshladilar.

Germaniyada, butun Evropada bo’lgani kabi, bunday og’ir sharoitda madaniy-ma’rifiy harakat – xalqning feodalizmning vayronagarchilik ko’rinishlariga to’g’ridan-to’g’ri noroziligi avj oldi.
Odamlarning fikri o’zgargan – asrlar davomida qadimiy ma’naviy qadriyatlar va an’analar qayta ko’rib chiqilgan. Insoniyat tezda kamolotga erishdi va hamma narsaning ilohiy tamoyilini, ilmiy kashfiyotlar, tabiiy sohalarda yangi bilimlarni tasdiqlashni xohladi. Ilmiy bilimlarni jamiyat manfaati uchun amaliy qo’llash imkoniyati birinchi o’ringa chiqdi.
Qurilish, amaliy san’at va adabiyotda, maishiy va dunyoviy janrlar mashhurlikka erishdi. Ilgari din nomi bilan yaratilgan narsalar insoniyat farovonligi uchun amalga oshirila boshlandi.
Ilmiy ishlarning asosiy ahamiyati har bir narsaning ildizi va asosi sifatida Xudo to’g’risidagi mavjud bilimlarni tartibga solishga emas, balki shaxsiyatni, uning turli xil namoyon bo’lishini, dunyo va jamiyatdagi o’rnini o’rganishga bag’ishlangan.