O ’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi abdulla qodiriy nomidagi jizzax davlat pedagogika instituti ekologiya va hayot xavfsizligi kafedrasi

TEST TOPSHIRIQLAR

1. 
   Quyida oliy nerv faoliyati tiplari berilgan, ularning
   

qanday atalishini to‘g‘ri juftlang.

1	Kuchli, qo‘zg‘alishtormozlanishdanustunbo‘lganmuvozanatsiz tip			A	Melanxolik
2	Kuchli, muvozanatlashgan, harakatchan tip			B	Xolerik
3	Kuchli, muvozanatlashgan, kamharakat tip			C	Flegmatik
4	Kuchsiz, muvozanatlashmagan, tormozlanishqo‘zg‘alishdanustuntip			D	Sangvinik
Javob:		1-	2 -	3 -		4 -

1. 
   Nerv tolalarining mielinlanish hususiyatlarini juftlab yozing
   

1	piramidali yo‘llarning to‘qimalari mielin po‘stloqqa ega emas	A	5 oylik atrofidagi homilada
2	orqamiyaningoldingiqobiqlaritolalarihamdauchlamchivayuzasablaritolalarimielinpo‘stloqbilanqoplanadi	B	7 yoshda
3	Piramidali yo‘llarning mielinlanishi tugallanadi	C	6 oyligida
4	rubrospinal yo‘llar to‘qimalari mielinlashadi	D	Yangi tug‘ilgan bolalarda
5	Piramidali yo‘llarning mielinlanishi kuchayadi	G	bola tug‘ilganidan keyingi ikkinchi yarim yilda

2. 
   Nerv tolalari hususiyatlarini juftlab yozing
   

1	Sinapslar	A	lipid va oqsillardan tashkil topgan va ular elektroizolyatsiya rolini o‘ynaydi
2	Glial hujayralar	B	qo‘zg‘alish impulsini neyrondan neyronga yoki boshqa hujayralarga o‘tkazish
3	Nerv tolalari	C	neyronni nerv, muskul va boshqa hujayralar bilan birlashtiruvchi tuzilmalardir.
4	Mielinli nerv tolalari	D	neyronlar uchun tayanch, oziqlanish va elektroizolyatsiya vazifasini o‘taydi
5	Akson	G	elektr sim singari tanamizning barcha qismlaridagi signallarni bir biriga uzatib, turli a’zolar o‘rtasida aloqani ta’minlab, organizmning ishlashini yaxlit tizim sifatida ta’minlaydi

3. 
   Glial hujayralar hususiyatlarini yoshga bog’lab bering.
   

1	70 yosh	A	glial hujayralarning soni nisbati tenglashadi
2	20-30 yashar	B	glial hujayralarning soni ortib ketadi
3	Chaqaloqda	C	glial hujayralarning soni 70% ni tashkil qiladi
4	30 yoshdan keyin	D	glial hujayralarning soni neyronlarga nisbatan kam

5. Nerv tolasining hususiyatlarini juftlang.

1	Nerv tolasining yo’g’onligi	A	2-4 mm
2	Nerv tolasining sutkalik regeneratsiyasi	B	4-16 mikron
3	nerv tizimidan tashqarida – periferiyada joylashgan dendritlarning uzunligi	C	13-15 sm
4	Yangi tug‘ilgan bolada orqa miyaning uzunligi	D	1 - 1,5 m

6. 
   Rasmdan foydalanib bosh miya qismlarini to’gri toping.
   

A	Katta yaimsharlar po’stlog’i
B	Miyacha
S	Oraliq miya
D	O’ng va chap yarimsharlarni bog’lovchi qadoqli tana
E	Gipofiz
F	Gipotalamus

Neyronlarning morfofunksional tashkil bo’lishini yoshga oid o’zgarishini juftlang.

1	Embrionning dastlabki bosqichi	A	Aksonlarning o’sishi boshlanadi
2	Embrionning 3 oyligi	B	Nerv tolalari miyelin po’stlog’I rivojlanadi
3	Tug’ilgandan so’ng	C	Uncha ko’p bo’lmagan sitoplazma bilan o’rama katta yadroning borligi
4	3 yosh	D	Miyelin postlog’I va slindr o’qining o’sishi
5	3 yoshdan so’ng	E	Dentritdagi tikanlar rivojlanadi

6. 
   Mehnat faoliyatini tashkil etish davrlarini juftlang.
   

1	Ishga kirishish davri	A	Aqliy mehnatni bajarishning stabillashgan davridir. Bunda diqqat dominantasi vujudga keladi
2	Optimal ishchanlik davri	B	Toliqishning ortib borishi ish faoliyatining pasayishi bilan xarakterlanadi, ammo odam iroda kuchi bilan ma’lum vaqtgacha aqliy mehnatni talab darajasida davom ettirishi mumkin
3	To‘liq, kompensatsiya davri	C	Darsda bir necha minut davom etib, o‘quvchi ish sharoitiga moslasha boradi
4	Beqaror kompensatsiya davri	D	Bu davr toliqishning tez ortib borishi bilan xarakterlanadi, bunda bajarilayotgan aqliy mehnatning mahsuli va samaradorligi keskin kamayadi. Bu davrlarni dars davomida, kun, hafta, chorak, yil davomida kuzatish mumkin
5	Mehnat faoliyatining progressiv pasayish davri	E	toliqishning dastlabki belgilari paydo bo‘la boshlaydi, ammo ularni odamning iroda kuchi kompensatsiyalashtirib, yuzaga chiqarmay turadi

6. 
   Rasmdan foydalanib orqa miya qismlarini juftlang.
   

A	Kulrang modda
B	Keying shoh
C	Umurtqalararo bog’
D	Orqa miya nervi

Test savollari
1. Rasmga qarab bosh miya qismlarini aniqlang vajadvalga mos raqamlarni yozing.

b osh miya qismlari	Raqamlar
uzunchoq miya
Variliyev ko`prigi
o`rta miya
oraliq miya
Miyacha
miya katta yarim sharlari

2. Nuqtalar o`rniga mos raqamlarni qo`ying.
Nerv markazlaridagi nerv hujayralari qo‘zg‘algan vaqtda .............
Nerv markazlaridagi nerv hujayralari tormozlanish vaqtida .............
1) ular ish bajaradi;
2) nerv hujayralari dam oladi;
3) nerv hujayralari o‘ziga energiya to‘playdi;
4) nerv markazining ishi yaxshilanadi;
5) refleks hosil bo‘ladi.
3. Nuqtalar o`rniga mos raqamlarni qo`ying.
A) Gipotalamus ........................ ishtirok etadi.
B) Bazal gangliyalar ……………..
1) harakat faoliyatini amalga oshirishda asosiy rolni o‘ynaydi;
2) suvli almashinuvida;
3) katta yarim sharlar po‘stlog‘ining assotsiativ va harakat sohalarini bog‘lovchi qator
4) tana harorati regulyasiyasida;
5) uglevodlar almashinuvida;
4) tana harorati regulyasiyasida;
5) uglevodlar almashinuvida;
4. Nuqtalar o`rniga mos so’zlarni qo`ying.
A) Boshqaruvning gumoral mexanizmI organizmda aylanma harakatdagi suyuqliklar ya’ni . . . . . . . . . . . . . . . . . . . tarkibida uchrovchi kimyoviy moddalar hisobiga amalga oshiriladi.
B) Funksiyalarning nervli boshqariluvi. . . . . . . . . . . . . . . o‘zaro murakkab aloqalaridan vujudga keladi.
1) Qon; 2) Shartsiz; 3) Limfa; 4) To’qima suyuqligi;
5) Shartli; 6) reflekslar;
5. Odamda birinchi va ikkinchi signal tizimiga aloqador raqamlangan so’zlarni jadvalga kiriting.
1) abstrakt fikrlash; 2) ko’rish; 3) eshitish; 4) nutq;
5) hid sezish; 6) yozish; 7) ta’m bilish;

Birinchi signal tizimi	Ikkinchi signal tizimi

6. Oliy nerv faoliyati tiplariga berilgan ta’riflarga mos nomlarni kiriting.
1) xolerik; 2) sangvinik; 3) melanxolik; 4)flegmatik

Kuchli, qo`zg`aluvchan, muvozanatlashmagan, jonsarak tip. Bu tipda qo`zg`alish tormozlanishdan ustun turadi. Bu tipga kiruvchi bolalarda shartli reflekslar sekin paydo bo`ladi, o`rtacha o`zlashtiradi, biror ishga tez kirishib, tez soviydi, emotsional reaktsiyalari kuchli, bilar—bilmas javob berib o`z fikrini maqullaydigan, topshiriqlarni o`z vaqtida bajarib kelmaydigan, sekin paydo bo`lgan shartli reflekslar tez so`nadi, maktab hayotiga qiyinchilik bilan ko`nikadi, nutqi tez va qo`pol, xarakteri o`zgaruvchan, o`z hissiyotlarini qiyinchilik bilan ushlaydigan, qiziqqon, agressiv, tarbiyaga qiyinchilik bilan beriluvchi, faqat tarbiya asosidagina uzoq va tizimli ish faoliyatiga ega bo`ladi.
Kuchli, qo`zg`aluvchan, muvozanatlashgan, serharakat tip. Bu tip nerv protsesslarining kuchliligi, qo`zg`alish va tormozlanishning muvozanatlashganligi va harakatchanligi bilan ta'riflanadi. Bu tipga kiruvchi bolalarda shartli reflekslar tez hosil bo`lib, tez so`nadi va tez tiklanadi, maktab hayotiga tez ko’nikadi, o`qish va yozishni tez o`rganadi, ular namunali xulqqa ega bo`ladi, darslarni a'lo o`zlashtiradi, uyga berilgan vazifalarni o`z vaqtida bajarib kelishga harakat qiladi, nutqi tez va ravon, so`z boyligi ko`p, aytilgan so`zlarni tez ilg`ab oladi, jonli, harakatlari tez, turli imo —ishoralar bilan o`z fikrini ifoda qiladi va boshqa ijobiy xarakterlar bilan ajralib turadi.
Nimjon yoki sust tip. Bu tipda nerv jarayonlari sustligi, kam qo`zg`aluvchanligi va tormozlanish jarayonining yuqoriligi bilan xarakterlanadi. Bu tipga kiruvchi bolalarning ish qobiliyati past, nutqi sekin, yaxshi rivojlanmagan, so`z boyligi kam, qiyinchiliklardan qo`rqadi, tez charchaydi, o`qish, yozishni sekin o`rganadi, maktab hayotiga qiyinchilik bilan ko`nikadi, o`z o`rtog`ining xarakteriga ixtiyorsiz moslashadi, o`zlashtirish past, xarakteri beqaror maqsadsiz, diqqati beqarorligi bilan xarakterlanadi.
Kuchli, qo`zg`aluvchan, muvozanatlashgan, kam harakat tip. Bu tipda tormozlanish kuchli, ammo ularning o`rin almashinuvi sust. Bu tipga kiruvchi bolalarda shartli reflekslar sekin hosil bo`ladi, tez so`nadi va sekin tiklanadi, ular o`qish, yozish va gapirishni tez o`rganadilar, ularning xulqlari yaxshi, odobli, nutqlari sekin va ravon, so`zli bolalar bo`ladilar.

7. Rasmda berilgan oliy nerv faoliyati tiplariga mos nomlarni belgilang?

1) melanxolik; 2) sangvinik; 3) xolerik; 4)flegmatik

	3
	2
	1
	4