O‘ zbekiston respublikasi oliy va o‘ rta max sus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti

5.2.Tijorat banklari kredit faoliyati auditini rejalashtirish 
 
Auditning  samaradorligi  uni  t
o‘g‘
ri  rejalashtirishga  bevosita 
bo
g‘
liqdir.  Auditorlik  tashkilotlari  turli  mulkchilik  shaklidagi  x
o‘
jalik 
yurituvchi subyektlarning faoliyatlarini tekshiradi. Ushbu faoliyatlar 
o‘
z 
navbatida  bir-biridan  farq  qiladi.  Misol  uchun,  ishlab  chiqarish  bilan 
shu
g‘
ullanuvchi  korxonalarni  x
o‘
jalik  jarayonlari  k
o‘
p  hollarda  xom 
ashyolarni  sotib  olish  bilan.  Ularni  ishlab  chiqarishda  foydalanish, 
tayyor mahsulotlar olish va ularni sotish bilan bo
g‘
liq b
o‘
lsa, savdo bilan 
shug
‘
ullanuvchi korxonalarning faoliyatlari esa tovarlarni sotib olish va 
qayta  sotish  bilan  bo
g‘
liq  b
o‘
ladi.  Shuning  uchun  x
o‘
jalik  yurituvchi 
subyekt faoliyatini audit qilishga rozilik berish va shartnoma tuzishdan 
oldin audit rejasi tuziladi. 
Auditning rejalashtirilishi ushbu jarayonning muhim tarkibiy qismi 
b
o‘
lib 
o‘
z ichiga auditorlik tekshiruvini umumiy hajmini aniqlash, audit 
dasturini  tuzish,  auditda  q
o‘
llaniladigan  usullarni  belgilash,  tekshirish 
muddatlarini k
o‘
rsatiladigan xizmatlarni va audit xatarini aniqlash kabi 
masalalarni 
o‘
z  ichiga  oladi.  Maxsus  adabiyotlarda  auditni 
rejalashtirishga  auditning  strategiyasi  va  taktikasini  aniqlash  deb  ham 
e’tirof  etilgan.  Audit  strategiyasi  qo‘
yilgan  maqsad  va  vazifalarni 

---

113 
 
ma’lum  ketma
-ketlikda  va  aniq  istiqbolga  asoslanib  bajarilishini 
ta’minlasa, audit taktikasi esa qo‘
yilgan maqsadlarga erishishning shakl 
va usullarini ifodalaydi
18
. Auditni rejalashtirishdan asosiy maqsad audit 
jarayonidagi  umumiy  ish  hajmini  aniqlash,  tekshirish  muddatlarini 
belgilash, auditni 
o‘
tkazishda q
o‘
llanilishi mumkin b
o‘
lgan il
g‘
or usullar 
tarkibini, k
o‘
rsatiladigan auditorlik xizmati qiymatini hamda auditorlik 
xatarini  aniqlashdan  iborat.  Auditni  rejalashtirish  3-son 
“
Auditni 
rejalashtirish
ˮ
 nomli AMS va 9 son 
“
Auditorlik isboti va xatari
ˮ
 nomli 
AFMS  talablari  asosida  amalga  oshiriladi.  Ushbu  standartlarga  asosan 
auditni  rejalashtirishda  quyidagi  tamoyillar  hisobga  olinishi  kerak 
b
o‘
ladi: rejaning t
o‘
liqligi; rejaning uzluksizligi; rejaning ixchamligi. 
Audit  standartlariga  asosan  uning  rejalashtirilishi  quyidagi  uch 
bosqichda amalga oshiriladi: 

 
auditning dastlabki rejasini tuzish; 

 
auditning umumiy rejasini tuzish; 

 
audit dasturini tuzish. 
Auditning  dastlabki  rejasi  auditorlik  tekshiruvini 
o‘
tkazishga 
rozilik berishdan va auditorlik shartnomasidan oldin tuziladi. Ma’lumki 
k
o‘
p  mulkchilikka  asoslangan  x
o‘
jalik  yurituvchi  subyektlarning 
faoliyatlari, ulardagi jarayonlar, audit obyektlari har xil b
o‘
ladi. Shuning 
uchun auditorlik tashkilotlari auditning dastlabki rejasini tuzadi. Ushbu 
rejadan  x
o‘
jalik  yurituvchi  subyektning  turi  va  faoliyat  y
o‘
nalishi; 
bankning tarkibiy tuzilishi va boshqarilishi; bank mabla
g‘
larining turlari 
va  shakllanish  tartibi;  moliyaviy  x
o‘
jalik  k
o‘
rsatkichlari  va  ularning 
bajarilishi;  bankda  ichki  nazoratni  tashkil  etilishi;  x
o‘
jalik  yurituvchi 
subyektning boshqa shaxslar bilan 
o‘
zaro hisob-kitoblari kabi masalalar 
o‘
z ifodasini topadi. 
Yuqoridagi  masalalarni 
o‘
rganish  va  auditning  dastlabki  rejasini 
tuzishda  auditorlik  tashkiloti  bankning  nizomi,  bank  faoliyatini  qayd 
etishga  asos  b
o‘
lgan  hujjatlar,  hisob  siyosatini  aks  ettiruvchi  hujjatlar, 
moliyaviy hisobot, bank, moliya, soliq organlarining x
o‘
jalik yurituvchi 
subyekt 
faoliyatiga  oid  ma’lumotnomalari,  bank  va  uning  mijozla
ri 
o‘rtasida tuzilgan shartnomalar va ularning bajarilishi ma’lumotlaridan 
                                                           
18
 Auditorlik faoliyati milliy standartlari,-
T.:O‘zbekiston Respublikasi
 

---

114 
 
foydalanadi.  Yi
g‘ilgan  ma’lumotlar  tahlili  natijasi  va  dastlabki  rejaga 
asosan audit 
o‘
tkazishga rozilik oladi va shartnoma tuziladi
19
. 
Auditorlik  shartnomasining  maqsadi  va  q
o‘
yilgan  vazifalariga 
qarab  auditning  umumiy  rejasi  tuziladi.  Auditning  umumiy  rejasida 
tekshirishga  m
o‘
ljallanayotgan  x
o‘
jalik  yurituvchi  subyektning  nomi, 
audit  davri,  auditga  ajratilgan  muddat,  auditorlik  guruhining  tarkibi, 
rejalashtirilayotgan  ishlarning  turi,  uning  bajaruvchilari  k
o‘
rsatiladi. 
Auditning  umumiy  rejasida  auditorlik  isboti  va  auditorlik  xatarining 
darajasi ham keltiriladi. Ushbu reja auditorlik guruhi rahbari tomonidan 
imzolanadi  va  auditorlik  tashkiloti  rahbari  tomonidan  tasdiqlanadi. 
Quyida  tijorat  banklarida  kredit  operatsiyalarini  tekshirish  audit  rejasi 
keltirilgan: 
11-jadval