|
Mavzuni nnistahkamlovchi savollar:
1. K ashtachilikning um um tarixi va kelib chiqishi haqida
nim alar bilasiz?
2. 0 ‘zbekistonda kashtachilikning qaysi etakchi m arkazlari bor
va ularning xususiyatlari qanday?
3. K ashtachilik an ’analarini tiklash jarayoni nim adan iborat?
4. Z a rd o ‘zlik san’ati haqida nim alar bilasiz?
5. K ashtachilikda qanday m atolar ishlatiladi?
15-MAVZU. O Z B E K IST O N JANUBIY HUDULARIDAGI
YARIM K O C H M A N C H I AHOLI BADIIY
HUNARM ANDCHILIGI
Reja
1. O 'z b ek isto n janubiy hududlari a n ’anaviy kigizchiligi
2. 0 ‘zbekiston janubiy hududlari an ’anaviy gilam d o'zligi va
uning badiiy xususiyatlari
3. O 'z b ek isto n jan u b iy hududlari aholisi a n ’anaviy kashtachiligi
va uning badiiy xususiyatlari
0 ‘zbekiston am aliy sa n ’atining k o ‘p asrlik tarixida o ‘troq va
k o ‘chm anchi x alqlar m adaniy a n ’analarining o ‘zaro aloqasi alohida
o ‘rin tutadi. X IX asr oxiri - X X asr boshida hududda shaharlarning
k o ‘payishi, k o ‘chm anchi v a yarim k o ‘chm anchi x alqlarning asta-
sekinlik bilan o 'tro q hayot tarziga o 'tish i tufayli ko 'chm anch i
u ru g 'la r a n ’anaviy m adaniyatining k o 'p g in a tarm oqlari v a turlari
tabiiy ravishda y o ‘qolib borgan. S hunga qaram ay, o ‘zbek xalqining
o ‘ziga xos m adaniyati shakllanishida ularning roli nihoyatda katta.
Surxondaryo, Q ashqadaryo va X orazm viloyatlarining k o 'p g in a
tum anlarida
yashab
kelayotgan,
0 ‘zbekistonning
y irik
etnik
guruhlaridan biri - q o ‘n g ‘irotlam ing m adaniy a n ’anasi shundan
dalolat beradi.
Y arim k o ‘chm anchi etnik guruhlarning noyob o ‘ziga xos
hunarm andchilik
va
m adaniy
a n ’analari
hozirgacha
to ‘la
o ‘rganihnagan. U larning m aishiy va x o ‘jalik hayot tarzi, o ‘troq
xalqlar bilan o ‘zaro aloqasi bilan b o g ‘liq am aliy sa n ’ati alohida
e ’tiborni tortadi. H ozirgi paytda badiiy hunarm andchilik, asosan,
0 ‘zbekistonning jan u b iy hududida yashayotgan q o ‘n g ‘irotlarda
saqlab qolingan. Q o ‘n g ‘irotlarning m aishiy turm ushida to ‘qim a va
nam at yoki kigiz gilam lar, kichikroq gilam buyum lari, kashtalar,
charm v a y o g ‘ochdan ishlangan ashyolar keng tarqalgan. Am aliy
sa n ’at m ahsulotiarining aksariyat qism i qo ‘n g ‘irotlam ing k o ‘chm a
o 'to v i - “qora u y ” intererini bezatish bilan b og'liq dir. 0 ‘tov ichiga
kigiz to ‘shalib, uning ustidan to ‘qilgan gilam yoki oshlangan teridan
tayyorlangan p o 'stak solingan.
Sholcha. 1960-yil. Surxandaryo.
Jun m ahsulotlariga ishlov berish va bezash 0 ‘zbekiston
janu bidagi yarim ko‘chm anchi aholi badiiy hunarm andchiligida
etakchi o ‘rin tutgan. H ozir ham q o ‘n g ‘irotlar yashayotgan har bir
qishloq va uylarda kigizlarni uchratish m um kin. U lar o ‘tovlarning
ham tashqi, ham ichki bezagi uchun qoMlanilgan. Kigiz asosi
qoram tir rangdagi jundan tayyorlanib, bezagi uchun oq tusli yoki
qizil, yashil va k o 'k rangga b o 'yalgan junlardan foydalaniladi.
B oshqa k o ‘chm anchi va yarim
ko 'ch m anchi
xalqlar singari
q o 'n g 'iro tla r ham kigiz m ahsulotlarini tayyorlashda bir qancha
usullarni q o 'llashgan. B irinchi usulda kigizning asosiy foniga rangli
ju n d an naqsh qilinadi. B uning uchun turli rangga b o ‘yalgan ju nd an
kom pozitsiya xosil qilib, m ato ustiga naqsh shaklida q o ‘yib
chiqiladi. S o ‘ngra ju n bosib chiqiladi va usti b o ‘yalm agan ju n bilan
qoplanadi.
B ularning barchasi o ‘raladi, tirsaklar bilan bosib
shibbalanadi va o ‘ram ning ustidan tez-tez qaynoq suv quyib turiladi.
Bu jaray o n k o 'p bora takrorlanadi Ikkinchi usul — applikatsiya
yopishtirish. B unda kigiz asosiga b o ‘yalgan kigiz yoki m atodan
naqsh qo'y ilad i. Uchinchi usul m ozaika texnikasi boMib, kigizning
ikki xil rangli b o ‘laklari kesib olinadi va bir naqshning barcha
unsurlari tikib chiqiladi. B unda ulardan biri - naqsh, boshqasi - foil
bo 'lad i yoki aksincha.
P alos-g’ajari gilam . X X asr o ’rtasi. Jizzax.
K igizlardagi bezaklar sodda, aniq, lo 'n d a b o 'lib , naqshlari
serjilodir. U larning yirik hajm i kigizga m ahobat baxsh etadi. N aqsh
unchalik k o 'p b o 'lm asa ham , to 'q u v ch ilar uning turli variantlarini
yaratishgan. K igizlar k o 'c h m a n ch i xalqlarning dunyoqarashini aks
ettiradi. Bular, asosan, zo o m o rf m otivlardan iborat b o 'lib , ular
orasida “q o 'c h q o r shoxi”, “qurbaqagul” naqshlari alohida ajralib
turadi. S H uningdek, kigizlarga uchburchak, rom b, m eandr shakllari,
uyurm a belgilari, osm on jism lari tasviri, turli gul naqshlari ham
tushirilgan.
O 'to v anjom larining ajralm as qism i - to 'q im a g ilam lar ham
q o 'n g 'iro tla r inaishiy turm ushida muhim o 'rin tutgan. Hozirgi
paytda q o 'n g 'ir o t ayollari faqat patsiz gilam lar to 'q ish ad i. Lekin,
keksa gilam d o 'zlarn in g aytishicha, q o 'n g 'iro t ayollari avval patli
gilam lar ham to'qishgan. Q o 'n g 'iro tla r inaishiy turm ushida polos-
gilam lar bilan birga, xurjunlar, dig-diga (dik-dika) - ot ustiga
tashlanadigan yopinchiqlar, x o 'ja lik ashyolari va kiyim lar saqlash
uchun sandiq shaklidagi napram ach - to 'q im a xaltalar, dasturxonlar,
o 'to v atrofini o 'ra sh uchun bov, qur singari bezakdor to 'q im a
tasm alar keng tarqalgan.
Ishlab chiqarish usuli v a y o ‘siniga ko ‘ra, patsiz gilam iar bir-
biridan farqlanadi. M asalan, bar ikkala tom oni bir xil rangdagi y o ‘l-
y o ‘l qator bezakdan iborat b o ‘lsa,
Do'stlaringiz bilan baham: | 
