1990-yillarda y o g ‘och o ‘ym akorligi xalq am aliy bezak san ’atining
an’anaviy va eng keng tarqalgan turlaridan biriga aylanadi. Bugungi
kunda m arkazlari Q o ‘qon, Xiva, Sam arqand, T oshkent, shuningdek,
Andijon, N am angan, Jizzaxda b o ‘lgan y o g 'o c h o 'y m ako rliginin g
qator
a n ’anaviy
inaktablari
faoliyat
k o ‘rsatm oqda.
0 ‘zbek
ustalarining yangi avlodi asriy badiiy a n ’analar izidan borib y og 'o ch
o ‘ym akorligi xalq san’atining bunday nodir turini saqlab qolishga
bebaho hissa q o ‘shishm oqda.
Y O g ‘och badiiy naqshu-nigorlari m e ’m oriy inshootlar va
m ebeldan tortib xilm a-xil m ayda y o g 'o c h
buyum lar va turli uy-
ro‘z g 'o r ashyolarigacha keng k o ia m d a qo'llanadi. XIX asr oxiri -
XX asr boshidagi Xiva, Q o 'q o n , Buxoro, S am arqand, M arg'ilon,
F arg‘ona, T oshkent, A ndijon, N am angan, C hust, Q uva, Oltiariq,
Rishton 0 ‘zbekiston y o g ‘och naqsh san ’ati
asosiy m arkazlari
b o ‘lgan. H ozirgi paytda y o g ‘och va ganch o ‘ym akor ustalari
foydalanayotgan zam onaviy naqshu-nigor bezak-gul tizim i o ‘sha
paytda yuzaga kelgan. U shbu bezak gul tizm i islim iy va handasaviy
unsurlari
m iqdori
cheklanganiga
qaram ay,
kom pozitsiyasi
boshqalariga o ‘xsham asligi va m avzularining o ‘ta xilm a-xilligi bilan
kishini hayratga soladi. M ohir ustalar bunga unsurlarning alohida
y o ‘riqlari, gulning boshqasi ustiga chiqib ketishi, tagzam inning
o ‘zgaruvchan rangdorligi, qism larning antiqa
tarzdagi talqini bilan
erishgan.
Islim iy naqshlar bezaklarning eng keng tarq alg an turidir. Uning
negizida chirm oviq va buralib o ‘suvchi o 'sim lik lar tasvirlari turadi.
Y o g ‘och va ganch o ‘ym akorligida islim iy naqshning “patnis” degan
turi qoMlanadi. Islim iy naqshning bu turi tum orlar farqini ham
belgilab beradi: to'rtb u rch ak shakldagi patnisni eslatadigani patnisiy,
jonli m avjudot shakllari - turunj, quroq xilidagi k o ‘rinishlar - koshin
deb ataladi. G ajak, qavs, suv, tanob kabi nom va atam alar
kom pozitsiyada ulovchi unsurlar b o ‘lib xizm at qiladi. 0 ‘zbek
naqsh-
gul naqshu-nigorlari bezak gulining m ohirona tuzilgani bilan em as,
balki rang birikm alarining u y g ‘unligi bilan dilni quvnatadi. Bunga
q o 'sh im ch a ranglar qoidasiga rioya qilish v a takrorlanuvchi
birikm alarning jiddiy ohangdoshligi orqali erishish m um kin. Bir
rangning boshqasiga o lm a s lig i O 'zbekiston naqshu-nigorlarining
o ‘ziga xos xususiyatidir. 0 ‘zbek ustalari, o ‘z ishlarida asosan, bir-
biriga zid ranglardan foydalanadilar. M ayda va yirik gullarning
o ‘ziga xos
tarzda yaxlitlik hosil qilishi, turdosh ranglarning chiziq
bilan chegaralanishi, tagzam in va naqshli bezakning bir-biriga zid
q o ‘yilishi bilan o ‘zbek naqsh-gul naqshu-nigorlarida u y g ‘unlikka
taassurotiga erishiladi.
Y o g ‘och naqshu-nigorlarida m ahalliy b o ‘yoq lar ishlatilgan. X IX
asr oxirigacha m ahalliy b o ‘yoqchilar, asosan tuxum v a elim dan
foydalanishgan.
XIX
asr
oxiridan
ustalar
fabrikada
ishlab
chiqarilgan quruq va m oyli b o ‘yoqlardan foydalanganlar. X X asrda
naqqosh m u s a w irla r quruq fabrika b o ‘yoqlaridan, m oyli v a emal
(sir) b o ‘yoqlardan, laklardan foydalanganlar. O 'z b ek naqqoshlari
k o ‘k, yashil, sariq, qizil, oq, pushti, to ‘q pushti,
qora ranglarni
k o ‘proq ishlatishgan. XIX asr oxiri va XX asr boshida naqshu-
nigorlarni qotirish uchun ustalar kunjut m oyi va kanifoldan
tayyorlanadigan lak q o ‘llagan. XX asrdan naqqoshlar am aliyotiga
fabrika laklaridan foydalanish odat tusiga kiradi. N aqsh-gulning
alohida qism larini chizish uchun m axsus qalam lar m avjud: ingichka
m o ‘yqalam “ siyox qalam '’ bilan faqat qora, jig arran g , to ‘q
binafsharang chiziqlar bo ‘yaladi, yum shoq va siyrak “tarir qalam ”
ingichka chiziqlarni y o ‘g ‘onlashtirishda qo'llanadi. Enli,
yum shoq
m o ‘yqalam “tag qalam ”da keng tagzam in yuzalari b o ‘yaladi.
M aishiy buyum larning naqshu-nigori ikki turga b o ‘linadi va ular ijro
y o ‘sini va badiiy sifatlari jih atid an bir-biridan farq qiladi. Birinchi
turga xontaxtalar, tokchalar, g ‘iloflar, qutichalar, egarlarning badiiy
naqshu-nigorlari kiradi. Ikkinchi tu r om m abop buyum larning oddiy
naqshu-nigorlari b o ‘lib, ular: beshik, m ayda ro ‘z g ‘or
buyum lari,
bolalar o ‘yinchoqlari v a h.k. lardan iborat. B adiiy naqshu-nigorning
birinchi turini y o g ‘och naqshu-nigori bilan sh u g ‘ullanuvchi naqqosh
rassom lar bajaradi. Ikkinchi turini esa duradgorlar ado etadi.
Do'stlaringiz bilan baham: 
