O zbekiston badiiy akadem iyasi

M avzuni m ustahkam lovchi savollar:
1. R ossiya Turkistonni bosib olishining badiiy hunarm andchilik 
sohasidagi ta ’siri qanday boMgan?
2. R ossiya fabrika m ahsulotlarining m ahalliy hunarm andchilikka 
k o ‘rsatgan salbiy ta ’siri qanday b o ‘lgan?
3. B adiiy to ‘qim achilik m ahsulotlarida anilin b o ‘yoqlarining 
ishlatilishining oqibatlari qanday?

---

4. 0 ‘zbekiston am aliy san ’ati sh o ‘rolar tuzum i sharoitida qanday 
boMgan?
5. 
0 ‘zbekistonda 
badiiy 
sanoat va 
n o a n ’anaviy 
bezak 
sa n ’atining shakllanishi va xalq am aliy sa n ’ati bilan bogMiqligi 
nim adan iborat?

---

9-MAVZU. MUSTAQILLIK DAVRI O ZBE K 1STO N AMALIY
SA N ’ATI
Reja:
1. O 'zb ekistonn ing davlat m ustaqilligiga erishishi — halq am aliy 
san ’atining tarixid a yangi sahifa.
2. M ustaqillik davri am aliy sa n ’atining asosiy turlari va ularning 
sharhi.
3. 
M ustaqillik davrida a n ’anaviy badiiy hunarm andchilik 
a n ’analarini saqlash va uni qayta tiklash m uam m olari.
1991 yilda O 'zbekiston davlat m ustaqilligiga erishgach, uning 
tarixida yangi davr boshlanib, m adaniyat va s a n 'a t sohalarida ham 
yangi 
tarixiy 
sahifalar 
ochiladi. 
M adaniy 
m erosga, 
m illiy 
qadriyatlarga m unosabat tubdan o ‘zgarib, am aliy sa n ’at sohasida 
yangi jara y o n yu z beradi. U nutilgan an 'an av iy bayram lar, urf- 
odatlar, 
udum lar, 
shuningdek, 
bir 
qator 
y o 'q o lib
ketgan 
hunarm andchilik turlari qayta tiklandi. A m aliy sa n ’at sohasida 
“U stoz-shogird” tizim i y o 'lg a q o 'y ilib , hunarm andlarning ijtimoiy 
m avqei o 's a boshladi. B ozor iqtisodiyotiga o 'tish jarayonini 
e ’tiborga olib, am aliy san ’at ustalari uchun soliq sohasida davlat 
tom onidan bir qator im tiyozlar yaratilib berildi. Bu davrda 
O 'z b ek isto n xalq am aliy sa n ’atini rivojlantirish uchun Y U N ESK O
va boshqa xalqaro tashkilotlar ham m uayan darajada k o ‘m aklashadi. 
1990- yillarga kelib, 0 ‘zbekistonning iqtisodiy ahvoli v a a n ’anaviy 
hunarm andchiligi estetikasi nihoyatda ayanchli h o latg a tushib 
qolgan, XIX asr va XX asr boshi kashtachiligi a n 'an asi yo 'q otilgan , 
ham m a sohada fabrikada ishlab chiqarilgan m atolar va su n ’iy yoki 
paxta iplardan foydalanilar edi. N atijada, xalq hunarm andchiligi 
m ahsulotlariga talab keskin pasayib, kashta past sifatli om m abop 
suvenir, yani so v g'abop narsa b o 'lib qolgan edi. 1920- y illar boshida 
ham xususiy m ulkka barham berilgani tufayli, am aliy san ’atning 
iqtisodiy asosig a putur etgan edi. SHu asnoda tabiiy iqtisodiy 
tayanchidan m ahrum b o 'lg an hunarm and ustaning ijtim oiy m aqomi 
pasayib ketdi. O 'z m ahsulotlarini m ustaqil sotishga intilgan usta 
hunarm andlar noqonuniy ish qilganlikda ayblanib, soliq idoralari 
tom onidan ta ’qib ostiga olindi.

---

M ustaqillik davrida xususiy m ulkni vujudga keltirish va bozor 
iqtisodiga o ‘tish an ’anaviy badiiy hunarm andchilikni qayta tiklash 
uchun 
asosiy 
iqtisodiy 
om ilga 
aylandi. 
0 ‘zbekiston 
R espublikasining Birinchi Prezidenti I.A .K arim ov tom onidan xalq 
ustalari m aqom ini m ustahkam lash, a n ’anaviy hunarm andchilikni 
qo'llab -q u v v atlash g a qaratilgan hukum atning qator hujjatlari va 
farm onlari e ’lon qilindi. A n 'a n av iy badiiy hunarm andchilik yuqori 
sifatli 
m ahsulotlarini 
qayta 
tiklashda 
olim lar, 
m utaxassislar, 
sa n ’atshunoslardan iborat ekspertlar ham jam iyati faoliyati ham 
m uhim rol o ‘ynadi.
Kishtonlik usta, akadem ik Sharofiddin Y usupov. 2012-yil.
U stalarning o 'z i ham hunarm andchilikka o ‘zgarishlar kiritish 
zarurligini tushunib etishdi. M ustaqillikka erishilgandan keyin 
O 'zb ek isto n xalqaro huquqning m ustaqil su b ’ekti sifatida BMT, 
Y U N E SK O singari nufuzli tashkilotlarga a ’zo b o ‘Idi. Toshkentda 
horijiy davlatlarning elchixonalari, diplom atik vakolatxonalari, 
xalqaro tashkilotlar, banklar v a fondlar ochildi. 0 ‘zbekistonga 
xorijiy sayyohlar oqim i keskin oshdi. U lar a n ’anaviy san 'at turlari 
nam unalariga katta qiziqish bildirdilar. Bu esa, o 'z navbatida, 
m ahsulotlar 
sifatini 
baholash 
m ezonlariga 
ta ’sir 
qildi. 
H unarm andchilikning avvalgi m ashhur m arkazlarini va qadim iy 
texnologiyalar ham da bezaklarni qayta tiklash jara y o n id a xalqaro 
om il m uhim rol o 'y n ay boshladi. Siyosiy, ijtim oiy-iqtisodiy voqelik 
va estetik om illar a n ’anaviy badiiy hunarm andchilik rivojiga ijobiy 
ta ’sir etib, jum ladan, a n ’anaviy o ‘zbek kashtachiligining yangi 
bosqichini belgilab berdi. Bu sohada um um iy ijobiy siljishlarga

---

qaram asdan, chuqurroq tadqiq etishni taqozo etuvchi, ijodiy 
xususiyatga ega qator m uam m olar aniqlandi. 0 ‘zbekistonning 
m ustaqillikka 
erishishi 
k o ‘p 
jihatd an
a n ’anaviy 
badiiy 
liunarm andchilikning 
istiqboldagi taraqqiyotini 
belgilab berdi. 
D avlatim iz o ‘z m ustaqil taraqqiyotining dastlabki yillarida duch 
kelgan ju d a katta iqtisodiy qiyinchiiiklarga qaram ay, m adaniyat va 
san ’at, shuningdek, badiiy hunarm andchilik tarm oqlarini iqtisodiy 
jihatda qullab-quvvatlash, xususiy tadbirkorlikni shakllantirish 
uchun sharoit yaratish, am aliy san ’at ustalari uchun iqtisodiy v a 
soliq im tiyozlarini berish kabilarda m as’ullikni o ‘z zim m asiga oldi. 
B unday oqilona siyosat a n ’anaviy badiiy hunarm andchilikni qayta 
tiklash va takom illashtirishga y o 'l ochib berdi. M illiy o ‘zlikni 
anglashning o ‘sishi m adaniy m erosga qiziqishni oshirganligi bilan 
m uhim aham iyat kasb etdi.
1993 yildan 0 ‘zbekiston a n ’anaviy kulolchiligi inqirozdan chiqa 
boshladi. 
U. A shurov, 
I.K ornilov, 
Sh.Y usupov, 
A.Toirov, 
R .U sm onov, A .Esonov, N .Q odirov singari rishtonlik u sta kulollar 
ishqor 
bilan 
ishlash 
texnologiyasidan 
foydalanib, 
a n ’anaviy 
kulolchilik shakllarini qayta tikladilar. X onqa tum ani markazi 
yaqinidagi M odir qishlog‘i, Y angiariq tum ani m arkazidan uncha 
uzoq boMmagan K attabog‘ q ish lo g ‘i Xorazm kulolchiligining asosiy 
m arkazlari b o i i b qoldi. A m m o jid d iy m uam m olar m avjudligi ham 
nam oyon b o id i.
1990-yillarda 
B uxoro-Sam arqand 
kulolchilik 
maktabi 
m ahsulotlari, o ‘z shakliga k o ‘ra, g ‘ijduvonlik usta A lisher va 
A bdullo N arzullaev va ularning shogirdlari, urgutlik usta N o 'm o n
O bloqulov, denovlik usta Z uhur Rasulov kabilar saqlab kelayotgan 
avvalgi o ‘nyilliklardagi a n ’anasini rivojlantirdi. A yniqsa, A lisher 
N arzullaev katta m uvaffaqiyatlarga erishdi. U G ‘ijduvon m arkazida 
o ‘z m ab lag ‘iga an ’anaviy sa n ’at m arkazini qurdi. Bu erda nafaqat 
kulolchilik, balki Buxoro hududidagi kashtachilik, gilam to 'q ish , 
zargarlik sa n ’ati, kandakorlik singari hunarm andchilikning boshqa 
a n ’anaviy turlari ustalari ish olib boradilar.

---

Q asliqadaryo gilam d o ’zlari. 2008-yil.
1990-yillardan M arg ‘ilon, X iva, Toshkent, ayniqsa, B uxoroda 
an 'an av iy kandakorlik san ’ati qayta tiklandi va u ayni paytda jadal 
rivojlanm oqda. Zam onaviy kandakorlik uchun je z , bronza, mis, 
alyum in, m elxior kabi m etallar xom ashyo sifatida ishlatilm oqda. 
M etalldan ishlangan buyum lar kum ush, m is, sadaf, feruza va em al 
kabilar bilan bezatiladi. 1990- yillardan Q o ‘qon kandakorlik m aktabi 
a n ’analarini usta M aqsud M adaliev va uning oilasi davom ettiryapti. 
I liar nails shaklli va bezakdor m ahsulotlar ishlab chiqarm oqdalar. 
Buxoroda m ohir kandakorlar guruhi ishlaydi. X ivada kandakorlik 
an 'an asi torroq doirada saqlanib qolgan. K o ‘pgina xalq ustalari 
zargarlik sa n ’ati 
an ’analarini 
rivojlantirishm oqda. 
Toshkentda, 
m asalan, N. X olm atov, F. D adam uham edov, G. Y uldasheva, U. 
X olm urodov 
singari 
ustalar 
o ‘zlari 
ishlab 
chiqarayotgan 
m ahsulotlarda o ‘zbek zargarlik sa n ’atining asriy a n ’analarini shaxsiy 
ijodiy izlanishlarf 1 '' 
‘ 
' ' ' 
' 
‘ 1 £zga tashlanadi.
N am at tayyorlash jarayo ni. Boysun.2003-yil.

---

Z ard o 'zlik
ham 
1990- 
yildan 
keng 
tarqalgan 
badiiy 
hunarm andchilik turiga aylandi. B uxorodagi tarixiy zard o'zlik
m arkazi qadim gi ustalar avlodi vakili B .Jum aev sam arali ish olib 
borm oqda.
O 'zb ek isto n n in g jan u b iy v a ja n u b i-g ‘arbiy hududi Xorazm , 
S am arqand 
viloyatlaridagi 
U rgut, 
N urota. 
F a rg 'o n a
vodiysi, 
Q ashqadaryo v a S urxondaryo viloyatlaridagi, yashayotgan aholi 
ehtiyojiga m utanosib ravishda an ’anaviy gilam chilik qayta tiklandi. 
Toshkent, B uxoro, X iva v a O 'zb ek isto n n in g boshqa shaharlarida 
ipak gilam lar ishlab chiqaradigan ustaxonalar ishga tushirildi. Ular 
ishlab chiqarayotgan gilam lar xaridorlam ing yuk sak talablariga 
javob berm oqda. U larning bezaklarida an’anaviy o 'z b e k gilam lari 
bezaklaridan tortib Sharq m iniatyurasidagi syujetli sahnalargacha 
foydalanilm oqda. O 'zbekistonning turli hududida, ayniqsa, F arg'o na 
vodiysining M arg'ilon, Q o 'q o n kabi shaharlarida 1990- yillardan 
hunarm andchilik y o 'li bilan shoyi m atolari ishlab chiqarish qayta 
tiklandi. K eyingi yillarda m ashhu r italyan, fransuz, yapon va 
am erikalik m odeler-dizaynerlar 0 ‘zbekistonning a n ’anaviy shoyi 
m atolariga qiziqish bildirm oqdalar. M arg 'ilo n d a hunarm andchilik 
m arkazi yaratgan respublikada tabiiy b o 'y o q lard an foydalanish 
tajribasini om m alashtirgan, shuningdek, m ahsulotlarinda bozom ing 
yuksak 
talablarini 
a n ’anaviy 
estetikaning 
nozik 
didini 
uyg 'u n lash tirib yuborgan. Q adim iy sulola ustalar avlodi vakili Rasul 
M irzaahm edovning faoliyati diqqatga sazovordir.
K asanachilik 
asosida 
rivojlantirilayotgan 
zam onaviy 
kashtachilikda ham bir qator o'zgarish larg a yuz berdi. Urgut, 
N urota, 
K a ttaq o 'rg 'o n , 
B oysun, 
Denov, 
S herobod, 
S h o'rchi, 
S ariosiyo, Kitob, Shaharisabz, K oson, Q am ashi, G 'u z o r, N am angan, 
A ndijon, 
G 'allaoro l, 
B axm al, 
Shofirkon 
singari 
shahar va 
qishloqlarda so ‘zana turidagi yirik shaklli dev orpechlar ishlab 
chiqarilm oqda.

---

K ashta ustasi M adina Q osim boyeva. 2012-yil. Toshkent.
U rgut va lining atrofidagi qishloqlar k ashtachilikning yirik 
m arka/lariga aylandi. 
Bu kashtalar uslubida XIX asr oxiri 
Sam arqand 
kashtachiligi 
a n ’analari 
davom
etm oqda. 
Chust, 
M arg'ilo n, 
A ndijon, 
S hahrisabz, 
Kitob, 
B oysun 
kabi 
K ashtachilikning yirik m arkazlarida ham faoliyat k o ‘rsatilm oqda. 
Q adim iy chevarlar avlodi, “T ashabbus” respublika tanlovi g ‘olibi, 
usta chevar Z uhra O blaberdieva (B uxoro viloyati), shuningdek, 
bugungi kunda 300 dan ortiq shofirkonlik chevarni ish bilan 
ta'm in lag an Farhod R am azanov (ip bo ‘yoqchisi) va M uhabbat 
Q o ‘chqorovalardan (chizm akash) iborat oilaviy tadbirkorlar tajribasi 
ibratlidir. 
N urota 
va 
S hahrisabz 
kashtalaridagi 
a n ’anaviy 
m avzulardan foydalanib, m urakkab “ ilm a” usulida kashta tikayotgan 
toshkentlik chevar M adina Q osim boevaning ijodiy tajribasi ham
o ‘rganishga arziydi.
H ukum atim iz va qator xalqaro tashkilotlam ing xalq badiiy 
hunarm andchiligini rivojlantirish sohasida olib borayotgan ishlari 
0 ‘zbekiston a n ’anaviy badiiy hunarm andchiligi sohalari qayta 
tiklanishi va ravnaq topishiga ishonch uyg'otadi.

---