O zbekiiton fayi a L l I lari 4illiy jamiyaii nashkiyol

1  Гулыга  A.B.  Немецкая  классическая  философия.  М .,  1986.

327

---

qobiliyatlari,  malakalarini  rivojlantirishda  tarbiya  muhim  ahami- 

yatga  ega  ekanligini  ta’kidlaydi.

Klassik  falsafaning  insonshunoslik  an’analarini  shakllantirishda 

va  rivojlantirishda  nemis  faylasuflari  Immanuil  Kant,  Iogann 

Fixte,  Fridrix  Shelling,  Vilgelm  Gegel,  Lyudvig  Feyerbaxlar- 

ning  xizmatlari  katta  bo‘ldi.

Nemis  klassik  falsafa  maktabining  asoschisi  Immanuil  Kant1 

inson  —  tabiatning  bo'lagi,  moddiy  va  ma’naviy  xislatlarga  ega 

bo'lgan  ushbu  mavjudot  Xudoning  yerdagi  oliy  ne’matidir,  in­

son  zoti  —  ilohiy  karomatning  mahsuli,  degan  diniy  ta’limotga 

qarshi  chiqib,  organik  va  anoiganik  tabiat  rivojlanishi  haqidagi 

g‘oyani  olg‘a  surdi.  Inson  irqlarining  tabiiy  kelib  chiqishi  haqidagi 

qoidani  qo‘llab-quwatladi.

Kant  inson  borlig'ini,  uning  mohiyatini  tushuntirib  berishga 

harakat  qildi.  Inson  faoliyatining  turli-tuman  murakkab  qir- 

ralarini  o‘rganishga  butun  umrini  baxshida  etdi.  Inson  borlig'ini 

o'rganish  bilishning  asosiy  obyekti  bo‘lmog‘i  zarur,  deb  qaradi. 

0 ‘zining  «Antropologiya»  nomli  asarida  yozganidek:  «Bilish, 

qo‘llash  mumkin  bo'lgan  olamdagi  eng  asosiy  predmet  —  bu 

insondir,  chunki  u  o‘zi  uchun  o‘zining  so'nggi  maqsadidir»2. 

Kantning  fikricha,  insonga  qandaydir  maqsadga  erishish  vositasi 

sifatida  qarab  bo‘lmaydi.  Bunday  fikrni  o'rtaga  tashlagan  muta- 

fakkir,  inson  shaxsi,  eng  awalo,  o‘zini  o‘zi  qadrlay  bilishi 

darkorligini  ham  alohida  qayd  etadi.

Kantning  inson  to ‘g‘risidagi  ta’limoti  mohiyatini  fahmlab 

olmoq  uchun  ikki  yirik  masala  yechimiga  e’tibor  bermoq  lozim. 

Birinchidan,  Kantning  ta’kidlashicha,  bola  qachon  o‘zini  «Men» 

deb  bo‘rttirib  ko‘rsata  boshlasa  («Men  o‘zim  qilaman»),  u  o‘sha 

kundan  boshlab  shaxs  bo‘la  boshlaydi.  Boshqacha  aytganimizda, 

o'zini  o ‘zi  anglashning  dastlabki  belgilarining  paydo  bo'lishi  —