O zbekiiton fayi a L l I lari 4illiy jamiyaii nashkiyol

1  Abu  Abdulloh  Muhammad  ibn  Ismoil  al-Buxoriy.  Hadis.  A l-jom i’  as-sahih. 

1-tom ,  Toshkent,  1997,  13—24-betIar.

2  Abu  Abdulloh  Muham mad  ibn  Ismoil  al-Buxoriy.  Hadis.  A l-jom i’  as-sahih. 

4 -to m ,  Toshkent,  1997,  81—83,  97— 101-betlar.

133

---

ning  uchun  ham,  Ismoil  al-Buxoriyning  shoh  asari  «Al-Jomi’ 

as-sahih»  bir  necha  marta  qayta-qayta  nashr  etilmoqda,  ajdod- 

larni  avlodlarga  bog‘lamoqda.

Ismoil  Buxoriy  musulmon  m a’naviy  madaniyatining  turli 

muammolariga  bag'ishlangan:  «At-Ta’rix  al-kabiyr»  («Katta  ta- 

rix»),  «Al-qiroatu  xalfal-imom»  («Imom  ortida  turib  qiroat  qi- 

lish»),  «А1  Adab  al-Mafrad»  («Adab  durdonalari»),  «At-ta’rix 

al-avsat»  (« 0 ‘rtacha  tarix»),  «Barr-ul-volidayn»  («Ota-onani 

hurmatlash»),  «Kitob  al-ashriba»  («Ichimliklar  kitobi»),  «Asomi’u 

as-sahoba»  («Sahobalarning  ismlari»)  kabi  yigirmadan  ortiq  asar 

yozdi.

Musulmon  ma’naviy  madaniyatini  shakllantirishda  Ismoil  Bu- 

xoriyning  iqtidorli  shogirdi  termizlik  mashhur  muhaddis  Iso 

Termiziy  (824—825-yillarida  tug'ilgan,  taxminan  895-yilda  vafot 

etgan)  munosib  hissa  qo‘shdi.  Iso  Termiziy  insonning  ma’naviyati 

haqidagi  fikr-mulohazalarini  o‘zining  mashhur  «Al-Jomi’  as- 

sahih»  asaridan  tashqari  «Shimoili  Nabavariya»  («Payg‘ambar 

alayhissalomning  shakl  va  sifatlari»),  «Kitob  uz-Zuhd»  («Zohid- 

lik  kitobi»),  «Asomi’u  as-sahoba»  (Sahobalarning  ismlari»),  «А1- 

asmo’  valkuno»  («Ismlar  va  kun’yalar»),  «Kitobul  ilal»  («Illat- 

lar  kitobi»)  va  boshqa  kitoblarida  bayon  etdi1.

Iso  Termiziy  ham  musulmon  hadislarini  to'plashda  va  uni 

har  tomonlama  tahlil  etishda  o‘ta  fidoyilik  qildi.  Ayniqsa,  ha­

dislar  to ‘g‘riligi,  ishonchliligining  darajasini  (sahihligining  dara- 

jasini)  aniqlashda  o‘z  ustozi  Ismoil  Buxoriydan  ham  o'tib  ketdi. 

Bunday  nozik  ishni  bajarishda,  u  ikki  uslubdan  foydalandi. 

Birinchidan,  u  Payg‘ambar  hadislarining  vujudga  kelish  man- 

balarini  o‘rgandi  va  uning  mazmunini  tushuntirib  berdi.  Ik- 

kinchidan,  har  bir  hadisni  islom  mazhablari  nuqtayi  nazaridan 

tahlil  qildi.

Iso  Termiziy  Eron  va  Turon  xalqlarining  islomgacha  bo'lgan 

urf-odatlari,  rasm-rusumlari,  marosimlarini  musulmon  madani­

yati  va  axloqiy  qoidalariga  moslashtirishga  beqiyos  ulush  qo‘shdi. 

Musulmon  falsafasini  yangi  ratsionalistik  prinsiplar,  normalar 

bilan  boyitdi.  Ayniqsa,  inson  ma’naviy  madaniyatini  shakllan-