O zbekiiton fayi a L l I lari 4illiy jamiyaii nashkiyol

1  Qarang:  «Avesto».  Tarixiy-adabiy  yodgorlik.  Toshkcnf,  2001,  15-bet.

38

---

Shuning  uchun  ham  inson  ikki  unsurdan  —  ruh  va  jismning 

yig‘indisidan  iborat.  Ruh  nur  farzandi  bo‘lsa,  jism   zulmat 

farzandidir.  Shuning  uchun  inson  hamisha  zulmatga,  yovuzlikka 

qarshi  uzluksiz  kurash  olib  boradi.  Bunday  kurash  davomida 

inson,  shubhasiz,  yorug‘lik  tarafida  bo‘lmog‘i,  zulmat  ustidan 

g'alaba  qilmog‘i  kerak.  Bunday  ulkan  g‘alabani  qo‘lga  kiritish- 

ning  eng  muhim  sharti  —  yuksak  m a’naviy-axloqiy  yetuklik, 

m ol-u  dunyoga  hirs  qo‘ymaslik,  faqirona,  kamtarona  yashash, 

ko'ngli  poklik  va  rahmdillik,  jonzotlarga  ozor  bermaslik,  har 

bir  tirik  mavjudotni  asrab-avaylashdir.  Shuning  uchun  ham  Moniy 

odamlarni  hayvonlar  go'shtini  tanaw ul  qilishdan  o ‘zini  tiyishga 

da’vat  etdi.

Moniyning  faisafiy-axloqiy  qarashlari,  moniychilarning  tav- 

banomasi  —  «Xuastuanift»  asarida  yanada  yaqqolroq  namoyon 

b o ia d i.  Qadimshunoslarning  fikricha,  «Xuastuanift»  qadimiy 

eroniy  tillarning  birida  yaratilgan,  keyinchalik  M oniy  ta ’limotini 

kengroq  yoyish  maqsadida  boshqa  xalqlar  tillariga  tarjima  qilin­

gan.  Uyg‘ur  hoqonligi  davrida  moniychilik,  ayniqsa,  turklar 

orasiga  keng  tarqalgan.  Asarda  olg‘a  surilgan  eng  asosiy  g‘oya  bu 

dunyoda  qilingan  gunohlar  uchun  Xudodan  kechirim  so‘rashdir. 

Shuning  uchun  ham   «Xuastuanift»  M oniy  ibodatxonalarida 

ommaviy  ravishda  qiroat  bilan  o ‘qilgan‘.

M oniy  ta ’limoti  Eron  va  Turonda  Sosoniylar  hukmronlik 

qilgan  zamonlarga  to ‘g‘ri  keldi.  Sosoniylar  zardushtiylik  diniga 

sig‘inar  edilar.  Moniyning  b a’zi  fikr-mulohazalari  (masalan, 

hayvonlar  go‘shtini  tanaw ul  qilmaslik  g‘oyasi)  esa  zardushtiylik 

qoidalariga  zid  edi.  Shuning  uchun  ham  Sosoniy  hukmdorlar 

M oniy  ta ’limotini  targ‘ibot  va  tashviqot  qilishni  m an  etdilar. 

Shunday  bo'Iishiga  qaramasdan  M oniy  o ‘z  e ’tiqodini  Kashmir 

va  Tibet  o ‘lkalarida  (Sharqiy  Turkiston)  targ‘ibot  va  tashviqot 

qilaverdi.  Oqibatda,  zardushtiylik,  buddiylik,  braxmanlik  va  xris- 

tianlikning  b a’zi  tomonlarini  o ‘zida  mujassamlashtirgan  Moniy 

ta ’limoti  nafaqat  Sharqiy  Turkiston,  Xitoy,  balki  Italiya,  Is- 

paniya  kabi  mamlakatlarga  ham   keng  tarqaldi.

M oniy  ta ’lim otida  xalq  om m asi  m anfaatini  k o ‘zlovchi 

demokratik  tamoyillar  ham  kuchli  edi.  Shuning  uchun  ham 

M oniy  ta ’limoti  o ‘sha  zamon  hukmdorlarining  keskin  qarshili-