O zbekiiton fayi a L l I lari 4illiy jamiyaii nashkiyol

1  Qarang:  Kornilov  N.  Najmiddin  Kubro.  Toshkent,  1995;  Shayx  Najmiddin 

Kubro.  Maqolalar  to'plami.  M as’ul  muharrir  Erkin  Yusupov.  Toshkent,  1995.

2  Qarang:  Alisher  Navoiy.  Asarlar.  15-jild.  Toshkent,  1968,  141—142-betlar.

227

---

risola»  («Risolat  un-fissulik»),  «Malomat  qiluvchi  malomatidan 

qo‘rquvchi  oshiq»  («Alxaif  ul-hoim  anlavmatiltoim»),  «Izlanuv- 

chilarni  to ‘g‘ri  yo‘lga  solish»  («Hidoyat  uttolibiyn»),  «Yo‘llar 

haqida  risola»  («Risolat  ut-turuq»),  «Yoritish  yulduzlari,  porloq 

yulduzlar»  («Tavoli  uttanavayr»),  «Go‘zallik  boshlanmalari»  («Fa- 

votih  al-jamol»),  «Hayot  bulog‘i»  («Ayn  ul-hayot»),  «Sunna  va 

ezguliklar  sharhi»  («Sharx  us-sunna  val-masolik»)1  kabi  asarlarida 

bayon  qilingan.  Uning  diniy-falsafiy,  xususan,  inson  to‘g‘risidagi 

qarashlarining  shakllanishida  musulmon  madaniy  va  ma’naviy 

hayotida  muhim  ahamiyatga  ega  bo‘lgan  sunniylik  g‘oyalarining 

ta’siri  sezilarli  ekanligini  unutmaslik  darkor2.  Shuningdek,  Kubro 

shialik  g‘oyalariga  ham  hurmat  bilan  qaragan.  Sunniylar  va  shi- 

alar  orasida  vujudga  kelgan  turli  mojarolarni  bartaraf  etishga 

harakat  qilgan.

Najmiddin  Kubro  yuksak  aql-zakovat  sohibi,  noyob  qobili- 

yat  egasi  bo‘lgani  uchun  u  asos  solgan  kubraviya  tariqatining 

obro‘-e’tibori,  unga  ixlos  qo‘ygan  kishilar  soni  uzluksiz  ortib 

boraverdi.  XII—XIII  asrlarda  kubraviya  tariqati  nafaqat  Mova­

rounnahr  va  Xuroson,  balki  Hindiston,  Iroq,  Kashmir  kabi 

mamlakatlar  xalqlari  orasida  ham  keng  tarqaldi.  Keyinchalik 

kubraviya  tariqatidan  firdavsiya  (asoschisi  Badriddin  Firdavsiy), 

nuriya  (asoschisi  Nuriddin  Abdurahmon  al-Isfaroniy),  rukniya 

(asoschisi  Rukniddin  Abdurahmon),  hamadoniya  (asoschisi  Sha- 

hobiddin  Hamadoniy),  ig‘toshiya  (asoschisi  Is’hoq  Huttaloniy), 

nurbaxshiya  (asoschisi  Abdullo  Nurbaxsh)  kabi  turli  shaxobcha- 

lar  ajralib  chiqdi  va  alohida  tariqat  darajasiga  ko‘tarildi3.

Najmiddin  Kubro  birinchilardan  bo‘lib  soTiy  ustozlar  dunyo- 

qarashida  uzoq  vaqtlar  hukmronlik  qilgan  ilohiy  haqiqatni  inson 

faqat  foniylik,  ya’ni  butkul  o'zligini  yo‘qotgan;  behudlik,  mastlik 

holatida,  behush  devona  bo‘lgan  paytdagina  bilishga  qodir4,  degan 

g‘oyaga  qarshi  chiqdi.