O zbekiiton fayi a L l I lari 4illiy jamiyaii nashkiyol

1  Qarang:  Fayzullayev  O.F.  Suxravardiya.  M uloqot,  1998,  № 6,  36—39-betlar.

225

---

inson  barkamolligining  ma’rifat  bosqichida  turgan  kishi  bilish- 

ning  amaliy  va  nazariy  pog‘onalari  borligini  unutmasligi 

lozim.

Tasawuf  falsafasi  namoyandalari  fikriga  ko‘ra,  bilim,  ilm- 

ning  eng  muhim  xususiyati,  u  doimo  o ‘zgarib  turadi.  Bunday 

o‘zgarish  inson  qiyofasiga  ham  o‘z  ta’sirini  o‘tkazadi.  Xuddi 

o‘sha  m a’rifiy  o'zgarish  tufayli  inson  ruhiy-ma’naviy  yetuklik 

tomon  siljib  boraveradi.  0 ‘z  navbatida,  o‘sha  ma’rifiy  o ‘zgarish 

tufayli  inson  nafaqat  olam  yoki  Xudo  borlig‘ini,  balki  o‘zini 

o‘zi  ham  biladi.  0 ‘zi  haqida  turli  ma’lumotlar  to ‘playdi.  Ayni 

paytda  o ‘z  xulq-atvori,  xatti-harakatidagi  turli  qusurlardan  toza- 

lanib  boradi.  Inson  o‘zini  o‘zini  qancha  ko‘p  bilsa,  Xudoning 

fazilatlari,  xislatlarini  shuncha  ko‘p  biladi.  Ana  shunday  ilohiy 

ma’rifat  bilan  Xudoga  yaqinlashadi.

Tasawuf  falsafasida  («Yassaviya»,  «Kubraviya»,  «Chishtiya», 

«Bektoshiya»,  «Naqshbandiya»,  ayniqsa,  «Mavlaviya»  tariqat- 

larida)  ta’kidlanishicha,  ilohiy  ma’rifatni  egallashga  ichki  stimul 

beruvchi  qudrat  —  ishq,  muhabbatdir.  Tasawuf  adabiyotlarida 

ta’riflanishicha,  ishq,  muhabbat  jozibalaridan  so'ng  insonda  oso- 

yishtalik  holati  sodir  bo'ladi,  qalbi  Olloh  ma’rifatiga  to ‘lgan 

kishi  qayta  hushyor  tortadi.  Olloh  yaratgan  olamning  bepoyon 

ma’rifatiga  xos  ekanligini  qalbdan  his  eta  boshlaydi.  Xudoning 

borligi  va  birligiga  qat’iy  iqror  bo'ladi.  Koinot  Xudodan  bos- 

qichma-bosqich  kelib  chiqqanligiga,  yaxshilik  bilan  yomonlik 

orasidagi  aloqadorlik  nisbiyligiga  ishonch  hosil  qiladi.  Vujudga 

kelgan  qalb  osoyishtaligi  insonning  haqiqatga  yetib  kelganligi- 

dan,  saodatli  kunlar  boshlanganligidan,  foniy  dunyo  tashvish­

laridan  xalos  bo‘lganligidan  dalolat  beradi.  0 ‘z  navbatida,  ha­

qiqatga  erishish  —  insonning  Xudoga  yetib  kelganligidan,  unga 

singib  keta  boshlaganligidan  dalolat  beradi.

Shunday  qilib,  yuqoridagi  fikr-mulohazalar  insonning  o‘zini 

o‘zi  anglashi,  inson  ruhiy-ma’naviy  kamoloti  jarayonini  to'laroq 

tasawur  etish,  musulmon  kishilariga  xos  fazilatlar,  xislatlaming 

shakllanishi  jarayonining  o'ziga  xos  xususiyatlarini  aniqroq  va 

tiniqroq  tasaw ur  qilishi  uchun  real  imkoniyat  yaratadi.  0 ‘z 

navbatida,  ushbu  fikr-mulohazalar  tasaw uf  falsafasining  mohi- 

yati  —  insonning  ruhiy-ma’naviy  kamolotga  yetishi  to ‘g‘risida 

qayg‘urishdan  iborat  ekanligidan  dalolat  beradi.