O zbek iston respublikasi oliy va 0 ‘rta maxs*js ta’lim vazirligi

I jo d   p s ix o lo g iy a s i—  badiiy  q a d riy a tla rn i  o 'z l a s h t i -  
rishda,  ularn in g   yangi  ko'rinishlarini  ijod  qilishda  va  shu 
q ad riy atlarn i  inson  to m o n id an   idrok  qilishda  kechadigan 
psixologik  h olatlar  h am d a  bu  holatlarning  shaxs  hayoti, 
faoliyatiga  t a ’sirini  o ‘rganuvchi  psixoiogiya  sohasidir.  Ijod 
psixologiyasi  b i r t o m o n d a n   psixologizm  t a ’sirida,  ikkinchi 
t o m o n d a n   esa  aksiipsixologizm  iskanjasida  rivojlanadi.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

P six o logizm   tarafdorlari  b a d ii y   a s arlar  individual  o n g  
t a ’sirida vujudga  kcladi  deb talqin  qilishsa, aksilpsixologizm 
tarafdorlari  asarlarga  sub y ek tn in g   psixik  faolligi  t a ’sirini 
in k o r  qiladilar.
Hozirgi  paytda  s a n ’at  asarlarini  tarixiylik  tam oyiliga 
asoslanib  tahlil  qilinganda  ijo d korlarining  shaxsiy  x u s u - 
siyatlari  birlam chi  ekanligidan  kelib  chiqiladi.  Z a m o n a v iy  
s a n ’at  psixologiyasi  s a n 'a tk o rla rn in g   qobiliyatlarini,  a s a r 
yaratishdagi  hissiy  k o 'rin ish la rin i,  shaxslararo  m u n o s a -  
batlarini  psixologik  nuqtayi  n a z a r d a n   o krganadi.  S a n ’a td a  
inson  ruhiy  olam ini  amaliy j i h a t d a n   tekshirish,  b a h o la s h , 
o kziga xos jihatlarini  guruhlab  individual,  guruhiy, j a m o a -  
viy  t a ’sir  xususiyatlarini  s h a r h l a s h   im koniyati  m av ju d . 
S a n ’at  psixologiyasi  ijtimoiy  tarb iy a   berishning  psixologik 
m ex anizm lari,  yoMlari,  q o n u n iy a tla ri,  m etodlari  kabilarni 
tadqiq  etuvchi  m uhim   so h a la rd an   biridir.  Bugungi  k u n d a  
s a n ’at  psixologiyasi  o ‘z  ta d q iq o t  p redm eti  va  ob yektiga 
egadir, bular:  ijod  psixologiyasi,  s a n ’at  psixologiyasi,  ba diiy 
tarjim a  psixologiyasi,  badiiy  ijodiyot  psixologiyasi,  xalq 
amaliy s a n ’ati  psixologiyasi,  badiiy  m e ’morlik psixologiyasi 
va boshqalar.
Yosh  p six o lo g iy a si —  s h a x s n i n g   p six ik  r iv o j la n i s h  
qonuniyatlarini  inson tug‘ilganidan  to  um rining oxirigacha 
b o l g a n   davrni,  ya'ni  ontogenezni  o ‘rganadigan  psixologiya 
sohasidir.  Yosh  psixologiyasi  b o la la r  psixologiyasi  sifatida
XIX  asrning oxirida vujudga k clgan b o klib, u fan va te x n ik a  
tara q qiy oti,  jam iyat  talabi  a so sid a   bolalar  psixologiyasi 
taraqqiyotida qollanilgan. Yosh psixologiyasi hozirda bolalar 
psixologiyasi, 
0
‘smirlik va o ‘spirinlik  psixologiyasi,  yctuklik 
psixologiyasi,  gerontopsixologiyani  o ‘ziga  q a m ra b   oigan. 
U  in so n n in g   o ntogcnezda  rivojlanish  ja ra y o n id a   psixik 
h o l a t la r n in g   kechishini,  psixik  fu n k siy a la rn in g   r o li n i, 
ularning  o ‘zgarishi,  harak atlantiruvchi  kuchlarini,  m e x a -  
nizm lar,  t a ’sir  o ‘tkazuvchi  oby ek tiv   va  subyektiv  o m i l -  
larnin g   ta r a q q iy o t  q o n u n iy a tla r in i  ta d q iq   qiladi.  Y o s h  
psixologiyasi  u m r   o ktishi  bilan  psixologiyadagi  farqlarni, 
individual-psixologik  xususiyatlar  o ‘zgarishlarini  o ‘r g a - 
n a d i,  t a d q i q o t l a r d a   m a d a n i y ,   ijt im o iy - t a r i x iy ,  m il li y
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

t a ’sirni  hisobga  oladi.  Yosh  psixologiyasining  obyektiari 
o ‘ta   m u ra k k a b   b o ‘lib,  u la r   rivojlanishlar  tara q q iy o tin i 
tekshirishn i  a m a l g a   o sh iradi.  U  j a h o n   psixologiyasida 
t o ‘plangan  b a rc h a   n azariy   materiallarga,  shu  ju m la d a n , 
g e n e ti k   m o d e l l a s h t i r i s h   (L .S .V ig o tsk iy )  m e to d la r ig a , 
egizaklar m etodiga va shu n ga o ‘xshash o ‘ta  m urakkab jara- 
yonlarning  longityud  (uzluksiz)  uslubi  y o r d a m id a   tekshi- 
rishga  asoslanadi.  Y o sh   psixologiyasining  y a n a   bir  asosiy 
vazifasi, bu bola psixik rivojlanishining ijobiy shaklda tashkil 
etish  va  yosh  davrlari  inqirozi  bosqichlari,  jarayonlari  va 
paytiarida  psixologik  y o rd am   ko'rsatish  cho ra-tadb irlarini 
ishlab  chiqishdir.  Y osh  psixologiyasi  pedagogik  psixolo­
giyaning  ilmiy,  a m a liy ,  tajribaviy asosi  hisoblanadi,  a m m o  
boshq a  sohalari  bilan   h am   uzviy,  h am   a lo h id a   faoliyat 
k o ‘rsatadi,  in son   k a m o lo tin in g   o ‘ziga  xos  xususiyatlari 
t o ‘g ‘risida  ijtimoiy aham iyatg a molik  m ateriallar to'playdi.