O zbek isto n respublikasi sog liqni saqlash

(n. cavernosi penis), 
ayollarda 
klitor g‘ovak qismining nervlari 
(nn. cavernosi clitoridis)
bo‘lib, erkaklarda erlik olatini, ayollarda esa klitoming g‘ovakli
5 
Richard L. Drake, A.Wayne Vogl, Adam W.M. Mitchell. Gray's Anatomy
for students (third edition) 2014. 494 bet.
370

---

tanasini innervatsiya qiladi. 6Shu nervlaming qo‘zg‘olishi erlik 
olati va klitoming g‘ovakli tanasining katakchalariga qon oqishini 
kuchaytiradi hamda erlik olati va klitoming ereksiyasini chaqiradi.
358-rasm.
Avtonom nerv tizimining chanoq qismi chigallari:
l-ganglion lumbalis; 2-plexus hypogastricus superior; 3-n. hypogastricus;
4,5,11-r. communicans griseus; 6-ganglion impar; 7-plexus hypogasticus infe­
rior; 8-ganglia sacralia; 9-nn. splanchnici pelvici; 10-nn. splanchnici sacrales;
12-r. interganglionaris.
6 
Richard L. Drake, A.Wayne Vogl, Adam W.M. Mitchell. Gray's Anatomy
for students (third edition) 2014. 508 bet.
371

---

SEZUV A’ZOLARI
Umumiy ma’lumotlar
Sezuv a ’zolari organizmning tashqi muhit bilan aloqasini 
bogiovchi murakkab tuzilishga ega hosilalardir. Ular tashqi ta’sir 
energiyasini qabul qilib, uni nerv impulsiga aylantirib miyaga yetka- 
zib beruvchi anatomik tuzilmalardan iborat. Sezuv a’zolariga tusha- 
yotgan tashqi muhitning turli ta’siri natijasi bosh miya yarim pallasi 
po‘stlog‘i ishtirokida dunyoni sezishning turli: sezish, qabul qilish 
va faraz qilish shakllarida paydo boiadi. Har turli tashqi ta’sirot teri, 
ko‘rish, eshitish, hid sezuv va ta’m sezuv a’zolari bilan qabul qili­
nadi.
Sezuv a’zolari vositasida odam tashqi muhitni sezadi, unga mos- 
lashadi va uning ta’siriga m aium bir harakat bilan javob beradi. 
Ba’zi bir tashqi ta’sirot buyumga bevosita tekkan vaqtda seziladi 
(kontakt sezgi): bunga teri sezgisi (og‘riq, harorat), tilning shil­
liq pardasidagi so‘rg‘ichlar ovqatning mazasini biladi. Boshqa bir 
ta’sirotlar uzoqdan seziladi (distant sezgi): ko‘rish a’zosi numi, es­
hitish a’zosi tovushni, hid sezuv a’zosi turli hidlami. Sezgi a’zolari 
faqat tashqi ta’sirotlami qabul qiladi. Bu ta’sirotlaming tahlili esa 
bosh miya po‘stlog‘ida b oiib, bu yerga ta’sirot nervlar orqali boradi. 
Ta’sirotlami qabul qilish, o‘tkazish va tahlil qilishda ishtirok etadi- 
gan elementlar yigindisini (sezuv a’zolarini) I.P. Pavlov 
analizator
deb ataydi. Analizator tashqi muhitning murakkab ta’sirini alohida 
elementlarga ajratadi. Analizator uch qismdan iborat:
1. 
Periferik qism - retseptor, kimyoviy va fizik ta’sirot energiya­
sini qabul qilib, nerv qo‘zg‘olishiga aylantirib beradi.
2
.
0
‘tkazuvchi qism - konduktor, qo‘zg‘olishni retseptordan 
po‘stloq osti markazi, keyin esa bosh miya yarim pallasi po‘stlog‘iga 
o‘tkazadi.
3.Analizatoming po‘stloq markazida kelayotgan qo‘zg‘olishlar 
tahlil qilinadi va boshqa markazlar bilan aloqalar paydo boiadi.
372

---

Markaz qancha yuqori joylashsa, qo‘zg‘olishlar shuncha nozik tahlil 
qilinib, m a’lum bir sezgi paydo bo‘ladi.
Sezgilar ikki guruhga bo‘linadi:
1
.Atrof-muhitdagi hodisalar va predmetlaming xususiyatlarini 
sezish (og‘riq, bosim va harorat sezgisi, eshitish, ko‘rish, ta’m se- 
zish va hid sezish sezgisi).
2.Tananing ayrim qismlari harakati va ichki a’zolar holatini se­
zish (harakat sezgisi, tana muvozanati sezgisi, a’zolar va to‘qimalar 
sezgisi). Shularga asosan sezgi a ’zolari ikki guruhga bo‘linadi.
1 
.Tashqi sezgi a ’zolari impulsni ekstraretseptorlardan qabul qila­
di. Ular beshta: teri sezgisi, eshitish, ko‘rish, ta’m sezuv va hid sezuv 
a ’zolari.
2
.
1
chki sezgi a’zolari:
a) impulslami propriotseptiv sohadan: mushaklar, bo‘g‘imlar va 
muvozanat a’zosi (ichki quloq) propriotseptorlaridan qabul qiluvchi;
b) intratseptiv soha ichki a’zolar va qon tomirlardagi interoretsep- 
torlardan qabul qiladi. Ichki a’zolardan keluvchi impulslar mo‘tadil 
holatda sezilmaydi. Ular ma’lum bir kasalliklarda og‘riq shaklida 
bilinadi.