O zbek isto n respublikasi sog liqni saqlash

Til osti nervi
XII
juft til osti nervi 
(n. hypoglosus) 
- harakatlantimvchi nerv. 
Uning bitta harakatlantimvchi o ‘zagi 
(nucleus nervi hypoglossi)
uzunchoq miyada joylashgan. Nerv uzunchoq miyadan piramida 
bilan olivaning o ‘rtasidan chiqadi. Kalla bo ‘shlig‘idan o ‘z nomidagi 
kanal orqali chiqib, ravoq hosil qilib oldinga va yuqoriga tilga qarab 
y o ‘naladi.
Til ichida til shoxlariga 
(r. linguales) 
b o iin ib , til mushaklarini 
innervatsiya qiladi. Til osti nervidan chiquvchi yuqorigi ildiz 
(radix
superior) 
bo‘yin chigalining pastki ildizi bilan qo‘shilib, bo ‘yin 
sirtm ogini hosil qiladi. Uning tarmoqlari til osti suyagining ostidagi 
mushaklami innervatsiya qiladi.
Avtonom nerv tizimi
Avtonom nerv tizimi organizmning o ‘sishida ishtirok etadigan 
a’zolar faoliyatini boshqaradi (351 - rasm). U a ’zolar faoliyatini 
kuchaytiradi yoki pasaytiradi, natijada a ’zolaming tonusi o‘zgaradi.
353

---

Avtonom tizimi ikki: markaziy va periferik qismlarga bo‘linadi. 
Uning markaziy qismi bosh va orqa miyaning ayrim sohalarida 
joylashgan to ‘rt qismdan iborat:
1.Mezensefal qism - o ‘rta miyada, ko‘zni harakatlantiruvchi 
nervning qo‘shimcha (Yakubovich) o ‘zagi.
2.Bulbar qism - uzunchoq miya va ко‘prikda joylashgan VII, IX,
X juft bosh miya nervlarining avtonom o ‘zaklari.
3.Torakolyumbal qism - orqa miyani CVIII - Th, -L
segmentlarining oraliq lateral ustunlaridagi avtonom o ‘zaklar.
4.Sakral qism - orqa miyaning Sn IV segmentlari sohasida 
joylashgan oraliq medial o ‘zaklar.
Bu markazlardan mezensefal, bulbar va sakral qismlari 
parasimpatik qismiga taalluqli. Bu avtonom nerv tizimi markazlari 
o‘z navbatida oliy avtonom markazlar ta’siri ostida bo ‘ladi. Bu 
markazlar bosh miyaning quyidagi qismlarida joylashgan.
1 
.Ortqi miyada - IV qorinchaning tubida qon tomirlar harakati 
markazi.
2.Miyachada - qon tomirlar harakati refleksi, teri trofikasi va 
yaralami bitish tezligi markazlari.
3.0 ‘rta miyaning kulrang moddasida, silviy suv yo ‘li atrofida.
4.0raliq miyada - gipotalamusda. Gipotalamus bosh miyaning 
qadimiy qismlaridan b o ‘lib, avtonom faoliyatlami boshqarishda 
katta ahamiyatga ega. Bu soha barcha o ‘simlik hayoti a ’zolarining 
faoliyatini boshqaradi va ulami bir-biri bilan bog‘lab turadi.
5.Oxirgi miya - targ‘il tanada issiqlik va uglevod almashinuvini 
boshqaruvchi markazlar joylashgan.
Avtonom nerv tizimining periferik qismi tarkibiga:
1. Avtonom nervlar, ulaming tarmoqlari va tolalari. Avtonom 
tolalar tugun oldi (pregaglionar) va tugun orqa (postganglionar) 
tolalarga bo‘linadi. Tugun oldi tolalar markazdan to avtonom tugun- 
gacha borsa, tugun orqa tolalar tugundan to a ’zolargacha boradi.
2. Avtonom nerv tugunlari joylashishiga qarab:
a) 
paravertebral tugunlar - umurtqa pog‘onasining yon tomonida 
joylashadi.
354

---

b) 
prevertebral tugunlar - umurtqa pog‘onasining old tomonida 
joylashadi. Bu ikki guruh tugunlar simpatik qismga taalluqli.
d) intramural tugunlar - ichki a ’zolar devorida joylashadi.
351-rasm. Avtonom nerv-