O ’z b e k is t o n r espu bl 1k a si o L iy va o ’rta m a X su s ta 'lim V a z ir L ic I

a) yakka; b) j u z ’iy; v) um u m iy 
bo’lishi mumkin.
Alohida predmet, hodisa haqidagi tasdiq yoki inkor m a’nosini ifodalagan 
m ushohada, 
yakka m u sh oh ada 
deb yuritiiadi. Masalan: A bdulla Oripov (S) —
O ’zbekiston qahramoni (P). Formulasi: S-R dir; Orol dengizi (S) —• daryo emas (R 
e m a s ). Formulasi: S-R emasdir.
Belgi, xususiyatning biror sinf, hodisalarning qismi, b o ’lagiga tanlash ekanligi 
haqidagi fikr shakli 
ju z ’iy m u sh oh ad a 
deb yuritiiadi. Juz’iy mushohada tasdiq yoki 
inkor shakllari uchraydi. Masalan: Ayrim talabalar (S) ilmiy anjum anga qatnashdilar 
(R). Formulasi: B a’zi S-R dir. Ayrim daraxtlar (S) mevali daraxtlar turkumiga 
kirmaydi (R emas). Formulasi: Ba’zi S-R emas.
Ju z’iy mushohadagi ju z ’iylik ikki shaklda ifodalanadi.
- a) 
N oan iq ju z ’iy m u sh oh ada. 
Bunda sub’ekt (S) ni ifodalagan tushunchaning 
Chegarasi noaniqligiCha qolaveradi. Masalan: Ayrim shaharlar (S) — millioner 
shaharlar hisoblanadi (R). Formulasi: Ayrim S-Rdir.
- b) 
A niq ju z ’iy m u sh oh ada. 
Bunda «ayrim», «ba’zi» kvantor so’zlar «faqat 
ayrim», «faqat ba’zi» m a’nolarini ifodalaydi. Masalan: U niversitetim izning faqat
82

---

ayrim talabalarigina (S) «Nixol» mukofotining sovrindori. Formulasi: Faqat ayrim S- 
R dir.
Biron-bir belgi, xususiyat, munosabatning turkumga, 
umumga xosligi 
tasdiqlangan yoki inkor etilgan mushohada 
u m u m iy m ushohada 
deb yuritiladi. 
Umumiy mushohadalar inkor va tasdiq shaklida qo ’llaniladi. Masalan: Hamma 
kapalaklar (S) — hasharotlar (R). Formulasi: Barcha S-Rdir. Yoki, hech bir jinoyat 
(S) jazosiz qolmaydi (R emas). Formulasi: hech bir S-R emas.
M ushohadalaming 
m iqdoriy va sifat k o ’rsatkichlariga k o ’ra 
umumlashgan 
turkumlariga quyidagiiar kiradi:
1)Yakka tasdiq va yakka inkor mushohadalar: S-Rdir; S-R emasdir.
2) Juz’iy tasdiq va ju z ’iy inkor; U ba’zi S-R dir, О ba’zi S-R dir.
3) Umumiy tasdiq va umumiy inkor mushohadalar: A Barcha S-Rdir; E hech bir 
S-R emasdir.
Umumiy tasdiq mushohadasining formulasi oldiga A harfi, ju z ’iy tasdiq 
mushohada oldiga J harfi qo’yiladi. A va 
I 
harflari «tasdiqlayman» ma’nosini 
ifodalovchi «affirmo» so’zining t va II unlilaridan olingan. Umumiy inkor 
mushohada E harfi bilan, ju z ’iy inkor mushohada О harfi bilan ifodalanadi. Bunda E 
va О harflari «inkor etaman» m a’nosidagi «nego» so’zining I va 
II 
unliiaridan 
olingan. Shunday qilib, sifat va miqdor jihatdan mushohadalami birlashgan 
klassifikasiyasini quyidagicha ifodalash mumkin:
A - barcha S-Rdir: umumiy tasdiq mushohada;
J - ba’zi S-Rdir: yakka yoki ju z ’iy tasdiq mushohada;
E - hech bir S-R emas: umumiy inkor mushohada;
О - ba’zi S-R emas: juz’iy inkor mushohada.