R a g ‘batlantirish va jazolash m etodlari
O'qituvchi bolalarning har biri o ‘sib, ulg‘ayib, kamol topib
borayotganidan
xursand
boMavotganini
sezishi
kerak.
Faqat
shundagina bola o ‘zining o lg ‘a siljib borayotganini k o ‘ra biladi. o ‘z-
o ‘ziga, o ‘z kuchiga ishonchi ortib boradi. Jamoa va o ‘qituvchilar
e ’tiborini qozonadi. Bunga erishish uchun rag‘batlantirish usulidan
foydalanish lozim. Chunki rag'batlantirish bolaga ishonishga. unda
bo'lgan qobiliyat va fazilatlarning kuchini e 'tir o f etishga asoslangan.
Rag'batlantirish o'quvchining ko'nglini ko'taradi. quvonch keltiradi,
yanada yaxshiroq bo'lishga intilishga yordam beradi. Maktablar
tajribasida rag'batlantirishning quyidagi turlari qo'llanadi:
1. O 'quvchining kuchi yetadigan, m a s ’uliyatli topshiriq berish
orqali bolaga ishonch bildirish; bunda o'q uvchi o 'z qadr-qimmati
bilan faxrlanadi;
2. Maqtash (ota-onalar. bolalar jam oasi oldida);
3. Esdalik so v g ‘asi (kitob, ruchka, o ‘quv asbobi va boshqalar);
4. Maqtov yorlig'i berish;
5. Stipendiya bilan taqdirlash;
6. Hurmat taxtasiga fotosuratni q o ‘yish;
7. M a ’suliyat va jam oaning minnatdorchiligi;
8. Safda birinchi o 'rinda turish;
9. M usobaqalarda bayroq ko ‘tarish;
10. Gazeta-jurnal va radio-televideniyada e ’lon berish.
Har qanday rag'batlantirish pedagogik talablarni hisobga olgan
holda qo'llanishi lozim. Ya'ni rag'batlantirish haqiqiy xizmatga
muvofiq bo'lishi, ketma-ket bo'lmasligi. haddan oshirib maqtash,
boshqa o ’quvchilarga taqqoslab. ularni kamsitishga y o ‘1 qo'ymaslik,
rag‘batlantirishga bo'lgan talabchanlikni bo'shashtirmaslik va hokazo.
J a z o l a s h - b u tarbiyalanuvchilarning xatti-harakati va faoliyatiga
salbiy baho berishdir.
Jazo
ham
o'quvchining
va
butun
sinf manfaati
uchun
q o ‘llanadigan oxirgi tarbiya metodi. Jazo choralarini qo'llashda
jism oniy jazo: urish. kaltaklash mumkin emas, bolani qo'rqitish.
g'azablantirish ham yaxshi natija bermaydi, o'quvchi qo'rqqanidan
yo lg'on gapirishga o'rganadi, ikkiyuzlamachi bo'lib qoladi.
Maktablarda qoMlashi mumkin bo'lgan jazo choralariga quyida-
gilar kiradi:
Tanbeh berish eng yengil jaz o chorasidir. 0 ‘qituvchi bolaga
yuzm a-yuz turib tanbeh beradi, buni kundaligiga yozib q o ‘yish
mumkin.
O g o h la n tir is h - n o m a ’qul xatti-harakatlarning oldini olish uchun
q o ‘llaniladi.
Hayfsan b e r i s h - a g a r tanbeh va ogohlantirish kutilgan natijani
bermasa, o ‘quvchi belgilangan intizomni buzaversa, o ‘quvchining
aybi qay darajada va uning intizomni qanday sharoitda buzganini
e ’tiborga olib, unga hayfsan e ’lon qilish mumkin.
U y a ltir is h - q iz a rtir is h . O dam ning eng nozik sezgilaridan biri
uyat, or-nomus, sharm-hayodir. Odatda, o ‘zini hurmat qilgan insonda
or-nomus, uyat kuchli boMadi. Bolalarni tarbiyalashda shu hislarni
ehtiyotkorlik bilan singdirib borish lozim, lekin hadeb uyaltiraverish
va qizartiraverish ham yaramaydi. Bundan oqilona va o ‘z o ‘m id a
foydalanish kerak, shundagina ijobiy natijaga erishishi mumkin.
Jazo o ‘z o ‘rnida o ‘ylab q o ‘llanishi lozim, tinimsiz jazolash ham
m umkin emas. Jazolar yakka xarakterli, o ‘quvchilarning aybiga
mos, boMishi, tez-tez qoMlanilmasligi, jazolanuvchi jazoni haqqoniy
ekanligini his qilishi va ular o ‘z ayblarini tan olishlari lozim. Ja
m oada m uhokam a qilish va ja m o a tomonidan qoM lab-quwatlangan
jaz o berilsa, uning ta ’sir kuchi yanada oshadi. Barcha hollarda
ham ja z o tarbiyalanuvchining jism oniy va ruhiy azob-uqubatlarga
solmasligi, uni tahqirlamasligi, s h a ’nini toptamasligi kerak.
Xulosa qilib shuni aytish m umkinki, yuqorida ta ’riflab berilgan
tarbiyaning um umiy metodlari o ‘quvchilarga pedagogik t a ’sir
k o ‘rsatish metodlarini barchasini qamrab olmaydi.
Pedagogika fani va amaliyoti har doim rivojlanib boradi, shuning
uchun tarbiya jarayoni ham takomillashib boraveradi.
142
Do'stlaringiz bilan baham: |