O z b e k is t o n r es p u b L i k a s I o liy

0 ‘quv  rejasi  -   davlat  hujjatidir.  Unga  barcha  um um ta’lim 
maktablari  so'zsiz  amal  qiladi.  Bu  hujjatda  sinflar  bo ‘yicha 
o'rganilishi  lozim boMgan o ‘quv fanlari va shu fanlar uchun ajratilgan

---

o ‘quv  soatlari  k o ‘rsatiladi.  Bu  hujjat  m aktabning  yagona  o ‘quv 
rejasi  hisoblanib,  u  xalq  t a ’limi  vazirligi  tomonidan  tasdiqlanadi. 
A lohida  aniq  bir  fanning  o ‘quv  rejasi  -   shu  fanni  o ‘qitish  uchun 
ajratilgan  soatlar  va  o ‘quv  yilining  tuzilishini  belgilab  beruvchi 
davlat  hujjatidir.
0 ‘q u v   fan  d a s t u r i   -   har  bir  alohida  fan  uchun  o ‘quv  dasturi 
tuziladi.  Dastur  o ‘quv  rejasiga  asoslanadi.  Fanning  maqsadidan, 
o ‘quv  rejasi  b o ‘yicha  ajratilgan  soat  va  bilim  hajmi  mavjud 
jam iyatning  g ‘oyaviy-siyosiy  y o ‘nalishini  o ‘zida  aks  ettiradigan 
davlat  hujjatidir.
0 ‘quv dasturida bir sinfda alohida fanlar b o ‘yicha o ‘quvchilarga 
beriladigan  ilmiy  bilim,  k o ‘n ikm a  va   m alakalarning  hajmi  b elgi­
lab  beriladi.  Dasturda  fanning  m azm uni,  m avzu  ketm a-ketligi 
ikkinchi  m avzu  birinchini  t o ‘ldirishi,  izchillik  bilan  yoritiladi  va 
m a ’lum  m av zular  orqali  k o ‘rsatiladi.  0 ‘quv  dasturida  shu  fan 
b o ‘y icha  o ‘quvchilarga  berilishi  lozim  boMgan  bilim,  k o ‘n ikm a  va 
m alakalar  kichik  m avzulard a  ifodalanib,  m avzu  m aqsadi  qisqacha 
izohlanadi.
Fanning  maqsadi  va  vazifasidan  kelib  chiqqan  holda  boblarga 
boMinadi.  Boblar  katta  mavzularga,  katta  m avzular  esa  kichik 
m avzularga  boMinib,  shu  mavzu  yuzasidan  o ‘quvchi  qanaqa  bilim, 
k o ‘nikm a v a m alakalami  o ‘zlashtirishi  lozim  b o ‘lsa,  uning  mazmuni 
qisqacha  ifodalanib  beriladi.  0 ‘quv  dasturining  o ‘zini  amal  qilinishi 
kerak  boMgan  prinsiplari  mavjud.
1.  Dasturning  aniq  bir  g ‘oyaga  asoslanganligi.
Mustaqil  jam iyatim iz  taraqqiyotining  tamoyillariga  asoslangan 
holda  isloh  qilingan  har  bir  sohadagi  fan,  texnika,  ishlab  chiqarish, 
ijtimoiy  m unosabatlarda  erishilgan  yutuqlar  darajasini  ilmiy  asosda 
aks  ettirishi  lozim.
2.  Dastur  ilmiylik  prinsipiga  asoslanadi.
62

---

Har  bir  t a ’lim  va  tarbiya  g ‘oyalari,  ilmiy  jihatdan  tekshirilgan, 
ishonchli  dalillar,  kuzatishlar,  manbalar  va  materiallar  asosida 
kiritiladi.
3.  0 ‘quv  dasturi  -   aniq  m azm un  va  mantiqiy  g ‘oyalarni  o ‘zida 
aks  ettirishi  lozim.
Dasturda  fanning  maqsad  va  vazifalari  undagi  bilim  asoslari 
misollar  va  masalalar  orqali  o ‘rgatiladi.  Aks  holda  o ‘rgatilayotgan 
bilim  asoslarini  nazariy jihatdan  tushunish  qiyin  boMadi.
4.  Nazariya  bilan  amaliyotning  birligi  prinsipi.  Talabalar  olgan 
nazariy  bilimlarini,  amalda qoMlay  olishi  k o ‘nikmasini  shakllantirish 
nazarda tutiladi.
5.  0 ‘quv  dasturini  tuzishda  fanning  tarixiy  saboqlari  inobatga 
olinadi.
Vaqt  o ‘tishi  bilan  fan  olamida  yangi-yangi  kashfiyotlar,  maMum 
bir  ilmiy  qonun-qoidalar  paydo  boMib,  fan  takomillashib  boradi. 
Dastur  fanning  kelajakdagi  istiqbolini  o ‘zida  qisqacha  ifodalaydi.
6.  0 ‘quv  dasturi  davlat  tomonidan  tasdiqlangan  reja  asosida 
bakalavr,  magistr,  litsey,  gimnaziya,  kollejlar  uchun  alohida-alohida 
tuziladi.
D a r s li k  -  o ‘quv jarayonining asosi.  Darslik o ‘quvchining  uydagi 
muallimi,  har  bir  fanning  mazmuni,  maqsadi,  vazifasi  darslikda 
yoritiladi.  Darslik  fan  bilan  obyektiv  borliq  o ‘rtasidagi  muhim 
qonuniyatli  bogManishlarini  aks  ettiradi.  Darslikdagi  bilimlar  tizimi 
o ‘zaro  ichki,  mantiqiy  bogManishlarga  ega  boMib,  ular  didaktika 
talabiga muvofiq ravishda bayon qilingan.  Darslik quyidagi talablarga 
amal  qilgan  holda  yaratiladi.
1. 
Har  bir o ‘quv  fani  uchun yaratiladigan darslikda ilmiy bilimlar 
tizimi  va  uning  hajmi  dastur  talablariga,  sin f o ‘quvchilarining  yosh 
xususiyatlariga  m os  kelishi  kerak.
63

---

2.  Darslikda  bayon  qilingan  ilmiy  bilimlarning  nazariy  asoslari, 
g ‘oyaviy  y o ‘nalishlari  tizimii  va  izchil  b o ‘lishi  talab  qilinadi.  Ular 
hayotdan  olingan,  ishonarli  bo'lishi  lozim.  Keltirilgan  fakt  va 
dalillarning  ishonchli  b o ‘lishi,  ular  to ‘g ‘ri  tahlil,  aniq  ta ’rif etilishi, 
tegishli  xulosalar  chiqarilishi  lozim.  Shu  holdagina  o ‘quvchilardagi 
ilmiy  dunyoqarash,  eng  yaxshi  insoniy  fazilatlar  tarkib  toptiriladi.
3.  Nazariy  bilimlar  ishlab  chiqarish  amaliyoti  bilan  b o g ‘langan 
b o ‘lishi  kerak.
4.  Darslikda  mavzu  sodda,  ravon  tilda  yozilishi  ham da  tegishli 
qoida  va  t a ’riflari  berilishi  kerak.  Darslik  ichidagi  va  muqovasidagi 
chizilgan  rasmlar  va  bezatilishi  o ‘quvchining  yoshiga  mos,  fanning 
xarakteriga  monand  b o ‘lm og‘i  zarur.
5.  Mavzulardagi  fikrlar  aniq  va  qisqa  b o ‘lishi,  ilmiylikka  asos- 
lanishi  kerak.
M amlakatim izda pedagogika  ilmi  ham,  amaliyoti  ham  yangilanib 
bormoqda.  M a ’lumki,  har  qanday  millatning  taraqqiyoti  yoshlar 
tarbiyasidan  boshlanadi.
Pedagogika 
o ‘quvchilarning 
ruhiy,  jism oniy, 
genetik 
va 
mintaqaviy  o ‘ziga  xosliklarini  t o ‘liq  hisobga  olgandagina  yuqori 
samaradorlikka  erishishi  mumkin.
Hozirgi  davrda  yaratilayotgan  darsliklarning  asosiy  kamchiligi 
millatimiz bolalarining  psixologik  o ‘ziga xosliklarini,  fikrlash  tarzini 
t o ‘liq  hisobga  olishga  erisha  olinmayotganida,  deb  bilamiz.  Bizning 
mutaxassislarimiz  didaktik  vositalar  orqali  o ‘quvchilarga  ham m a 
gapni  aytib  berishga  odatlanib  qolishgan.  Holbuki,  o ‘quvchini 
o ‘qitish  kerak  emas,  uni  o ‘zini  o ‘qiydigan  holatga  olib  kelish  lozim. 
Toki  bolaning o ‘zi  izlanmas ekan,  ta ’limda yutuqqa erishish  mumkin 
emas.  Demak,  yaratilayotgan  didaktik  vositalar jum boqli  xarakterga 
ega  b o ‘lishi,  o ‘quvchilarni  o ‘ylanishga,  izlanishga,  sinab  k o ‘rishga 
d a ’vat  qiladigan  tarzda  tuzilishi  lozim.
64

---