O. X. Xamidov

Innovatsion imkoniyatiga ko’ra:
 
yangiliklar quyidagilarga bo’linadi: 
-
muhim va asosiy (qat’iy yangi texnologiyalar, boshqarish usullari, 
mahsulot turlari);
-
kombinatorli (elementlarning turli konstruktiv birikmalari to’plamidan 
foydalanish). Kombinatorli yangiliklar avval bu birikmada qo’llanilmagan 
oldindan ma’lum uslub bo’yicha olingan yangi konstruktiv birikmalarni ko’zda 
tutadi. Bu jarayon ba’zida agglyustinastiya deb ataladi va misol tariqasida tramvay 
va avtobusni o’zida mujassam etgan trolleybus keltiriladi; 
-
modifikatsiya qiluvchi (ilk konstruktsiya, tamoyil va shakllarni to’ldirishni 
yaxshilash). 
Modifikatsiya 
qiladigan 
yangiliklar 
analog, 
prototipga 
ega 
ishlanmalarni 
takomillashtirish, 
oqilonalashtirish, 
ko’rinishini 
o’zgartirish, 
zamonaviylashtirish 
bilan 
bog’liq. 
Zamonaviylashtirish 
yanginalayotgan 
vositaning ham texnologik, ham xususiy tomoniga yo’naltiriladi. Ularning nisbati 
masalasi nafaqat muayyan o’zgarishlarni baholash, balki ishlab chiqarishning 
texnik negizini rivojlantirish xarakteri tahlili yoki uni boshqarish uchun ham 
muhimdir. 
O’z-o’zidan, 
modifikatsiya 
qilinuvchi, 
takomillashtiriluvchi 
yangilik 
ko’proq bo’lishi lozim va ular so’nggisini o’zgaruvchi sharoitlar vazifalariga 
moslashtirish yo’li bilan ko’p hollarda asosiy bo’lishi lozim. Lekin yangiliklarni 
moslashtirish imkoniyatlari cheksizdir. Bundan tashqari, biror-bir ijtimoiy, 
iqtisodiy rivojlanish bosqichida ular o’z eskirgan asosini samarali qo’llab-
quvvatlash, uning “nafas chiqarishini” kompensatsiya qilish imkoniga ega bo’lmay 
qoladi.
Bu holatda navbatdagi muhim yangiliklarni ishlab chiqish va amalga 
oshirishdagi 
kechikish 
biror 
faoliyat 
sohasida, 
uning 
boshqaruvidagi 
nomutanosiblik natijasida qotib qolishi mumkin. Shu sababli muhim, asosiy 
yangiliklar muhim ijtimoiy qimmatga ega. Lekin aynan ular katta “taktonik 
samara” (tizimdagi umumiy qarama-qarshilik) va katta qarshilikka olib keladi. 
Shuning 
uchun 
ushbu 
yangiliklarga 
nisbatan ijtimoiy qo’llab-quvvatlash 
mexanizmlarini ishlab chiqish lozim. 
Zamonaviylashtiriluvchi, 
takomillashtiriluvchi 
yangiliklar 
konservativ, 
tutatuvchi vazifani ham bajarishi mumkin. Qachonlardir haqiqatda progressiv va 
qat’iy yangilik hayotini sun’iy ravishda o’tab, ular o’zgargan muhitga mos 
kelmasligini tekislab ketadi. Jahon tajribasiga ko’ra, “quvvatlardan nusxa olish”, 
vaqtinchalik yo’qotishlarda ma’naviy eskirgan jihozni butunlay “chiqarib 
tashlash”ga intilish yashab bo’lgan ishlanmani doimo jonlantirishga harakat 
qilishdan ko’ra afzalroqdir. Lekin muhim yangiliklar doim ham qarorlarning 
ustuvorligi bilan ajralib turmaydi. Masalan, ignaning ip o’tkazadigan teshigini bir 
uchidan ikkinchi uchiga ko’chirish tikuv mashinalarini yaratishga turtki bo’lib 
xizmat qildi hamda kiyim va poyafzal ishlab chiqarishda to’ntarishni amalga 
oshirdi. 

---

23 
Kombinatorli yangiliklarning ulkan imkoniyatlari haqida allaqachon ma’lum 
bo’lgan. Aslida, aynan to’quv va yigiruv dastgohlarida qo’llaniluvchi aravani bug’ 
mashinasi bilan biriktirish g’oyasdan paravozni yaratishda foydalanilgan.