O. X. Xamidov

8.4. Sayyohlik sanoati doirasidagi strategik hamkorlik 
Yuqorida aytib o’tilganidek, sayyohlik korporatsiyaning tashkiliy tuzilmasi 
o’zgarishida uning bo’limlari o’rtasidagi hamkorlik ham o’z o’rniga ega. Bozor 
talablariga moslasha oladigan, o’z faoliyatining unumdorligini muntazam ravishda 
oshirishga moyil, shuningdek, biznes-jarayonlarni optimallashtirish hisobiga, 
sayyohlik korporatsiyasining o’zgaruvchan modelini yaratish ham gorizontal ichki 
korporativ hamkorlikni tashkil etishni talab qildi.
An’anaviy gorizontal aloqalar, birinchidan, biznesning strategik zonalari va 
divizionlarining avtonomlashish va mustaqil bo’lish zaruratini hisobga olmadi, 
ikkinchidan, tartib bilan belgilangan gorizontal hamkorlik zarurat bo’lgan holda 
tashkiliy tuzilmani eng yuqori darajada ko’rib chiqmasdan osonlik bilan o’zgartira 
37
 Михайлушкин А.И., Шимко П Д .
Экономика транснациональной компании. - М.: Высшая школа, 2005, с. 67.

---

115 
olmadi, bu ma’lum vaqt va xarajatlarni talab etardi, o’z navbatida, 
korporatsiyaning raqobatbardoshligiga sezilarli darajada putur etkazdi. 
Zamonaviy SK nafaqat shaxsiy tarkibiy bo’linmalari va biznes hududlari, 
balki boshqa korporatsiyalarga tegishli biznes sohasida ham strategik hamkorlik 
bilan yanada ko’proq shug’ullanmoqda. Bu kabi yondashuv moddiy-texnik bazani
boshqarishdagi samaradorlikning o’sishi (masalan, nafaqat ayrim mehmonxona 
tarmoqlari otellarini, balki joylashuvning raqobatli vositalarini Internet-portal 
orqali sota boshlaydi), mahsulotning muayyan raqobat ustuvorligiga ega bo’lishi 
(masalan, 
muayyan 
aviakompaniyani 
tanlaydigan 
yo’lovchilar kelgusida 
avtomobillarni ijaraga olish punkti xizmatlaridan foydalanishlari mumkin), 
konstruktiv raqobatning o’sishiga va boshqalarda yordam beradi. 
Ommaviy 
e’tirofga binoan, zamonaviy SKlari strategik hamkorlik 
konsepsiyasi 
uchun 
Yaponiya 
keyretsusiga 
(xolding 
birlashmalariga) 
minnatdorchilik bildirishlari lozim. Yirik korporatsiyalar doirasidagi rivojlangan 
firmalararo munosabatlarning mulk huquqini yuridik ravishda rasmiylashtirishni 
ortiqcha ish deb hisoblanadi. Vaqti o’tishi bilan bu g’oya, G’arb davlatlariga etib 
boradi, va umumiy muvaffaqiyatga yo’naltirilgan yuzaga kelgan ta’minot zanjirlari 
xizmat ko’rsatuvchilarining ilk bor anglab etilgan zarurati “sheriklik” sifatida 
belgilandi.
Bunday yondashuvning afzalligi aniq bo’lib qolganda, muayyan darajada 
strategik xarakterga ega munosabatlarga nisbatan “alyansing” iborasi qo’llanila 
boshladi
38
. Hozirgi vaqtda hech qanday sayyohlik korporatsiyasining rivojlanishini 
strategik hamkorliksiz tasavvur etib bo’lmaydi. Bundan tashqari, alyansing 
Rossiya sayyohlik bozorida yaqindan beri amaliyotga tatbiq etilgan. 
Gorizontal aloqalardan farqli o’laroq, SK doirasidagi strategik hamkorlikda: 
- sub’ektlar o’z avtonomligi va mustaqilligini yo’qotmaydi va qurbon 
qilmaydi; 
- sub’ektlar o’z strategiyasi va ichki (tashqi) sharoitlarini inobatga olgan 
holda mustaqil ravishda strategik sherigi, strategik hamkorlik shaklini tanlash, 
alyans faoliyati muddatini belgilash huquqiga ega; 
- sub’ektlar strategik hamkorlik natijalari bo’yicha shaxsiy javobgarlikni o’z 
zimmasiga oladi; 
- sub’ektlar strategik hamkorlikni amalga oshirish uchun mas’ul shaxslarni 
mustaqil ravishda tayinlaydi. 
Korporatsiya boshqaruv apparati bevosita faqat tarmoq tarkibida bo’lmagan 
tarkibiy bo’limlar va biznesning hamkorlik jarayoniga aralashishi mumkin 
(hamkorlikning barbod bo’lishiga yo’l qo’ymaslik maqsadida); 
- savdo belgisidagi tasvir mamlakat yoki hudud bilan bog’liq bo’lishi, 
mamlakatning o’ziga xos xususiyatlari haqida minimal ma’lumotga ega bo’lishi 
lozim (misol uchun, Turkiyaning savdo belgisi - lola, uning muayyan navi 
mamlakatning milliy ramzi hisoblanadi, Avstraliyaning savdo belgisi - kenguru); 
- har qanday sayyohlik belgisi albatta shior bilan birga bo’lishi lozim. 
38
 Карделл С. 
Стратегическое сотрудничество. - М.: ФАИР-ПРЕСС, 2005, с. 7.

---

116 
Mamlakatni brend sifatida ilgari surishni Devid Ogilvining reklamasi 
boshlab berdi. 1950-yillarning yarmida sayyohlarni jalb etishga juda qiziqqan 
kichkina Lotin Amerikasidagi davlat, Puerto-Rikoning hukumati unga murojaat 
etdi. U birinchi qarashda bajarib bo’lmaydigandek tuyuladigan vazifani qo’ydi: 
amerikaliklarning bu mamlakatga munosabatini o’zgartirish. «Biz hozirda 
qit’aning aksariyat aholisi aqliga o’rnashib qolgan Puerto-Rikoning g’aribona 
timsolini ajoyib orol timsoliga o’zgartirishimiz kerak. Bu sanoat sohasida 
rivojlanishingiz, bunyodkorligingiz, turizm sohangiz va siyosiy taraqqiyotingiz 
uchun muhimdir», - degan edi shunda Ogilvi. 
Shunday qilib, u keyinchalik ko’p sonli tadqiqotlarda ishlab chiqilgan 
mamlakat brendining yaratilish konsepsiyasini oldindan bilgan edi: mamlakatni 
faqat bitta nuqtai nazar bilan rivojlantirib bo’lmaydi, barcha mavjud vositalar bilan 
umumiy ijobiy timsolni shakllantirish lozim. Keyin zanjir reaksiyasi ishga tushadi: 
mamlakatga sayyohlar keladi, ularning ortidan investorlar, yirik riteyling 
tarmoqlari va boshqalar keladi. 
Bunday muvaffaqiyatdan so’ng Devid Ogilviga analogik loyihani Buyuk 
Britaniyada amalga oshirishni taklif etdi. “AQShga tashrif buyuring” kampaniyasi 
esa uning uchun hayotiy yutug’iga aylandi. Avvalo tadqiqot o’tkazildi va 
evropaliklar AQShni juda qimmat mamlakat deb hisoblashini aniqlashdi. Buni 
bilgandan so’ng Ogilvi o’z reklamasini AQShda sayohatchi haftasiga 35 funtgina 
sarflab, istagan ishlanmasini olishi mumkin degan fikriga qurdi. Sakkiz oydan 
so’ng Germaniyadan keladigan sayyohlar oqimi 18% ga oshdi, Fransiyaliklar 27%, 
Britaniyaliklar esa 24%.
RF Prezidenti huzuridagi Rossiya davlat xizmati akademiyasi professori 
Aleksandr Pankruxin hududlar marketingi bilan shug’ullanuvchi rossiyalik 
mutaxassislardan biridir. U hududni ilgari surish uchun bir nechta strategik 
yo’nalishni ko’rsatib o’tadi. Birinchi yo’nalish - imij marketingi. U yordamida 
hududning ijobiy timsoli yaratiladi, va bu erdagi asosiy vosita kommunikatsion 
tadbirlar. Saymon Anxoltning fikricha, milliy sayyohlik brendini yaratish 80% 
muvofiqlashtirishdan, 15% kommunikatsiyadan va 5% ruhlanishdan iborat.
Albatta, bu erda uning o’ziga xos xususiyatlar mavjud. Masalan, 
«nomuvofiq» nomni o’zgartirishning deyarli imkoni yo’q. Bunday holatlar uchrab 
tursa-da. “Xanti-Mansiysk okrugi 2003 yilda yana bitta nom “Yugra” nomidan 
foydalanish huquqiga erishdi. 
Mamlakat uchun hamda har qanday brend uchun, shu bilan birga rasmiy 
ramzlar yordamida amalga oshiriluvchi vizual kommunikatsiya muhimdir. 
Masalan, Ispaniya muvaffaqiyatli va taniqli savdo belgisini tanladi, «Espana» 
yozuviga ega ma’lum uslubdagi quyosh, uni syurrealist Xoan Miro chizgan. Italiya 
esa qiziqarli aksiya haqida o’ylamoqda o’z mahsulotlaridagi «Made in Italy» 
belgisini Pinokkio profiliga almashtirish. 
Lekin asosiy vazifa sayyohlik brendining asosiy qimmatini belgilash. 
Brendning mazmunini bir so’z bilan ifodalash ma’quldir (masalan, Bolgariya 
«quyosh», Germaniya «aniqlik»). O’z vaqtida qadim marhamatli Angliya 
obrazidan 
voz 
kechishni 
ko’zda 
tutgan 
“Cool 
Britannia” 
dasturi 

---

117 
muvaffaqiyatsizlikka 
uchradi. 
Loyiha 
muvaffaqiyatga 
erishmadi, 
chunki 
Angliyaning tarixiy kapitali bitta xabar bilan o’zgartirish uchun juda kattalik qiladi. 
Aynan har qanday boshqa savdo markazi yoki brendni ilgari surish usuli 
yordamida davlat yoki mamlakat darajasida sayyohlik brendini ilgari surish. 
Asosiy usul sifatida reklama xabarlari (sayyohlik brendini namoyish etish bilan 
birga qo’yiladigan yoki tugallanadigan), turli ko’rgazma yoki ekspozitsiya 
materiallarida, stendlarda brendning suratidan foydalanish, maykalar, ruchkalar, 
bayroqlar, mamlakatning sayyohlik brendi tushirilgan kataloglar va boshqalarni 
tarqatish. Lekin reklama va PR hududning sayyohlik brendi mashhur bo’ladigan 
yagona vositalar emas.