O. X. Xamidov universitet rektori, rais

BOSHLANGʻICH TA‘LIM TIZIMIDA INNOVATSIYA - INTELLEKTUAL 
RIVOJLANGAN AVLODNI TARBIYALASHNING BOSH MEZONI 
Sayfullayeva N. B. BuxDU 
 Boshlangʻich ta‟lim nazariyasi kafedrasi oʻqituvchisi 
Yuksak bilimli va intellektual rivojlangan avlodni tarbiyalash, mamlakatni rivojlantirish, 
modernizatsiya qilishning muhim shartlaridan biri hisoblanadi. 
Mamlakatimizda olib borilayotgan ta‘lim tizimida olib borilayotgan islohotlarning bosh maqsadi 
ham Oʻzbekiston ta‘limni dunyoga tanitish, jahonning ta‘lim sohasidagi kuchli 20 talik davlatlar 
qatoridan oʻrin egallash. 
Keng koʻlamli islohotlarning muhim boʻgʻini – innovatsiyalar ham bugun har bir sohada boʻlgani 
kabi ta‘lim tizimida ham oʻzining afzalliklarini namoyish qilmoqda. Hozirgi vaqtda «innovatsiya» 
tushunchasi juda keng qoʻllanilmoqda. Innovatsiya soʻzi inglizcha soʻz boʻlib, innovatsion yangilik 
kiritish degan ma‘noni bildiradi, ya‘ni tizim ichki tuzilishini oʻzgartirish, deb ta‘riflanadi. Innovatsiya 
amaliyot va nazariyaning muhim qismi boʻlib, ijtimoiy-madaniy ob‘ekt sifatlarini yaxshilashga 
yoʻnaltirilgan ijtimoiy sub‘ektlarning harakat tizimidir. 
Innovatsiyalar dolzarb, muhim ahamiyatga ega boʻlib, bir tizimda shakllangan yangicha 
yondashuvlardir. Ular tashabbuslar va yangiliklar asosida tugʻilib, ta‘lim mazmunini rivojlantirish uchun 
istiqbolli boʻladi. Shuningdek, umuman ta‘lim tizimi rivojiga ijobiy ta‘sir koʻrsatadi. Innovatsiya – 
ma‘lum bir faoliyat maydonidagi yoki ishlab chiqarishdagi texnologiya, shakl va metodlar, muammoni 
yechish uchun yangicha yondashuv yoki yangi texnologik jarayonni qoʻllash, oldingidan ancha 
muvaffaqiyatga erishishiga olib kelishi ma‘lum boʻlgan oxirgi natijadir. 
Bugun ta‘lim tizimidagi innovatsiyalarni quyidagicha tasniflash mumkin: 
– faoliyat yoʻnalishiga qarab (pedagogik jarayondagi, boshqaruvdagi); 
– kiritilgan oʻzgarishlarning tavsifiga koʻra (lokal, modulli, tizimli); 
– kelib chiqish manbaiga koʻra (shu jamoa uchun ichki yoki tashqaridan olingan). 
Ta‘lim tizimidagi har qanday yangilik innovatsiya boʻla olmaydi. Shu sababli «novatsiya» va 
«innovatsiya» tushunchalari oʻrtasidagi asosiy farqlarni koʻrsatib oʻtish zarur. Buning uchun islohot 
faoliyatining aniq shakli, mazmuni va koʻlami asos boʻlib xizmat qiladi. Agar faoliyat qisqa muddatli 
boʻlsa va yaxlit tizim xususiyatiga ega boʻlmasa, oʻz oldiga muayyan tizimdagi faqat ba‘zi elementlarini 
oʻzgartirishni vazifa qilib qoʻygan boʻlsa, u holda biz novatsiya xususida fikr yuritayotgan boʻlamiz. Agar 
faoliyat ma‘lum konseptual yondashuv asosida amalga oshirilayotgan boʻlsa va uning natijasi oʻsha tizim 
rivojlanishiga yoki uning prinsipial oʻzgarishiga olib kelsa innovatsiya degan tushuncha shakllanadi. 
Har ikkala tushuncha mezonlari quyidagicha: innovatsiya mavjud nazariya doirasida amalga 
oshiriladi, koʻlam va vaqt boʻyicha chegaralanadi, metodlar yangilanadi va natijasi avvalgi tizimni 

---

83 
takomillashtiradi. Innovatsiya esa tizimli, yaxshi va davomli boʻladi, ma‘lum amaliyotda yangi faoliyat 
tizimini loyihalaydi, amaliyot sub‘ektlari pozitsiyalarini toʻla yangilaydi. Bunda faoliyatning yoʻnalishlari 
ochiladi, zamonaviy texnologiyalar yaratiladi, faoliyatning yangi sifat samaralariga erishiladi, natijada 
amaliyotning oʻzi ham yangilanadi. 
Innovatsiyaning amaliyotga kiritilishi innovatsion jarayonlarda amalga oshiriladi. Innovatsion 
jarayon deb – innovatsion oʻzgarishlarga tayyorgarlik koʻrish va uni amalga oshirish jarayoniga aytiladi. 
Innovatsion jarayon – bu pedagogik yangiliklar, bu yangiliklarning pedagogik hamjamiyat tomonidan 
oʻzlashtirilishi va ulardan ilmiy asosda amaliyotda samarali foydalanishning oʻzgarib boruvchi 
yaxlitligidir. 
Boshlangʻich ta‘lim jarayonidagi innovatsion oʻzgarishlar, tizimga har qanday yangilikning 
kiritilishi bevosita oʻqituvchi faoliyatini yangilash va oʻzgartirish orqali amalga oshirilishi ham atroflicha 
oʻrganilgan.
Innovatsion faoliyat – bu uzluksiz ravishda yangiliklar asosida ishlash boʻlib, u uzoq vaqt 
davomida shakllanadi va takomillashib boradi.
Innovatsion faoliyat – yangi ijtimoiy talablar bilan an‘anaviy me‘yorlarning mos kelmasligi yoxud 
amaliyotning yangi shakllanayotgan me‘yorining yuzaga kelgan me‘yor bilan toʻqnashuvchi natijasida 
vujudga kelgan qator muammolarni yechishga qaratiladi. Innovatsiyalar doimiy ravishda pedagogik 
faoliyatga yangiliklar olib kirish orqali ta‘lim rivojiga hissa qoʻshadi, pedagogik faoliyatga ijobiy ta‘sir 
koʻrsatadi. 
Hozirgi zamon sharoitida, yuqori malakali kadrlarni tayyorlashda, oʻqitishning hozirgi zamon 
tizimlari va yangi pedagogik texnologiyalari asosida amalga oshirilishi maqsadga muvofiq. Yangi 
pedagogik texnologiyalarni xislati shundaki, unda qoʻyilgan maqsadlarga erishish kafolatini beruvchi 
oʻquv jarayoni rejalashtiriladi va amalga oshiriladi.
Darhaqiqat, boshlangʻich sinflarda olib borilayotgan dars mashgʻulotlarining muvaffaqiyatli 
oʻtishining 80 foizi ta‘lim jarayonini toʻgʻri loyihalashtirish, tashkil etish va uni amalga oshirishga 
bogʻliqdir. 
Ayniqsa, boshlangʻich sinflarda oʻquv jarayonlarini loyihalashtirishda ta‘lim mazmunini, ta‘lim 
maqsadi (tayanch va fanga oid kompetensiyalar asosida), kutilayotgan natijani aniq belgilash, ta‘lim 
metodlari, shakllari va vositalarini toʻgʻri tanlash, oʻquvchilarning bilim, koʻnikma va malaka, 
kompetensiyalarini baholashni real mezonlarini oldindan ishlab chiqish, mashgʻulotga ajratilgan vaqt 
ichida ularni samarali amalga oshirish va bir-biri bilan uygʻunlashuviga e‘tiborni qaratish maqsadga 
muvofiqdir.