O. X. Xamidov universitet rektori, rais

Foydalanilgan adabiyotlar ro„yxati: 
1. Abdullayeva Sh., Ibragimova Q. Pedagogika nazariyasi T.,” Talqin” , 2008. 
 2. Karimova D. Musiqiy pedagogik mahorat asoslari. T.,”Iqtisod-moliya”, 2008. 
3. Jumaniyozova M . Ilg„or pedagogik texnologiyalar va ularni amalda qo„llash. T.,
2010. 
O‗QUVCHILARNI IJODKORLIKKA O‗RGATISHNING AYRIM USULLARIDAN 
FOYDALANISH 
Mansurova Dilnoza G„iyosovna,
Ochilova Gulruxsor Odilovna , 
 Buxoro Pedagogika kolleji o„qituvchilari 
Ma‘lumki, umumiy o‗rta ta‘lim maktablarida o‗qitiladigan texnologiya o‗quv fani darslari 
o‗quvchilarni muayyan mehnat jarayonlarini bevosita amalga oshirishga tayyorlashga qaratilgan. Shu 
sababli texnologiya o‗quv fani mashg‗ulotlarining 75-80% maktab o‗quv ustaxonalaridagi amaliy 
ishlarga, 20-25% esa nazariy texnik-texnologik ma‘lumotlarni berishga va tashkiliy ishlarga ajratiladi. 
Bu mashg‗ulotlarda o‗quvchilarni shunchaki mehnat faoliyati bilan shug‗ullantirish bilan kifoyalanib 
qolmay, balki ularni ijodiy ishlashga, ularda ijodkorlik qobiliyatlarini rivojlantirishga e‘tibor qaratish 
zarur. Bilamizki, mehnat faoliyatida oddiy biror ishni bajarishga yo‗naltirilgan vazifaning har bir elementi 
mehnat harakati deyiladi. Texnologik jarayonning bir tipdagi asboblar, moslamalar va mehnat usullarini 
qo‗shib olib borilishi orqali tugallangan qismi esa mehnat operatsiyasi deb ataladi. Har bir mehnat 

---

253 
operatsiyasi mehnat usullarini birga qo‗shib olib borish orqali bajariladi. Usul, bu – ishchining muayyan 
bir maqsadga ega bo‗lib, tugallangan mehnat harakatidir. 
Darslar jarayonida o‗quvchilarning qiziqishi va faolligini oshirishda, ijodkorlik qobiliyatlarini 
rivojlantirishda aqliy hujum, tanqidiy tafakkur, kichik guruhlarda ishlash, debat, nuqtai nazaring bo‗lsin, 
har kim har kimga o‗rgatadi, press uslubi, bingo o‗yini, estafeta, mozaika, morfologik jadval, ijodiy 
masala kabi interfaol usullardan foydalanish maqsadga muvofiqdir. Shuningdek, modulli o‗qitish, 
qo‗llanmalar bilan ishlash, konstruksiyalashga o‗rgatish kabi usullardan ham foydalanish mumkin. 
Masalan, modulli o‗qitishda o‗quvchilar mustaqil ravishda, bilim, ko‗nikma, malaka egallash bilan birga 
o‗z faoliyatlarini baholash darajasiga ko‗tariladilar. Modulli o‗qitishning ijrochisi o‗quvchidir. O‗qituvchi 
bunda ta‘lim olishning tashkilotchisi, o‗quvchining yordamchisi sifatida qatnashadi. Tashkilotchi sifatida 
o‗qituvchining funksiyasi avval modulli o‗qitish dasturini yaratishda namoyon bo‗ladi. ―Qo‗llanmalar 
bilan ishlash‖ dars usulida esa dars o‗tish jarayonida darslik, qo‗shimcha adabiyot, jadval, shakllar yetarli 
bo‗lishi va har bir o‗quvchiga berilishi kerak. O‗qituvchi mavzuni e‘lon qilib asosiy maqsadni tushuntirib 
beradi. O‗quvchilar darslik, qo‗llanma, jadval va shakllardan foydalanib ma‘lumot to‗plashga, darsni 
mustaqil o‗rganib, so‗ngra o‗zaro kichik guruh, jamoa bo‗lib tahlil qilib chiqadilar. Bunday darslar 
o‗quvchilarni darslik, qo‗llanmalardan foydalanib, ma‘lumot to‗plashga, dunyoqarashi, bilim va 
ko‗nikmasini oshirishga, mustaqil bilim olishga va mustaqillikka o‗rgatibgina qolmay, ularning shaxsiy 
psixologik xususiyatlarini rivojlantirishga, insoniylik fazilatlarini shakllantirishga yordam beradi. 
Shuningdek, o‗quvchilarga konstruksiyalash ishlarini o‗rgatish ham katta ahamiyatga ega. Chunki 
o‗quvchilarga konstruksiyalashni o‗rgatish va ijodiy topshiriq ustida ishlash davrida muammoli 
vaziyatlarni qo‗llash imkoniyati ochiladi. Binobarin konstruksiyalashni o‗rgatish, bunda muammoli 
vaziyatlarni qo‗llash o‗quvchilarda texnik fikrlash, ijodiy farazlashni yuzaga keltiradi, ijodkorlik 
qobiliyatlarini o‗stiradi va mehnatga nisbatan ijodiy munosabatni shakllantirishga xizmat qiladi hamda 
dars samaradorligini oshiradi. Chunki bunda ular turli xil ko‗rinishdagi detal yoki buyumlarni o‗ylab 
topadilar va o‗z qo‗llari bilan tayyorlaydilar. Mana shunday amaliy ishlar jarayonida o‗quvchilarda fikr 
yuritish, tasavvur qilish, ish bajarish, shakl hosil qilish va uni o‗zgartirish kabi xususiyatlar shakllanadi 
hamda rivojlanadi. Bu ishlarini o‗rgatishni quyidagi bosqichlarda olib borish mumkin: 
1- 
bosqich. Texnik topshiriq bilan tanishish va uni tahlil qilish. Topshiriqni tahlil qilish orqali 
o‗quvchilar buyumning qo‗llanish shartlari, ya‘ni u nima vazifani bajarishga mo‗ljallanganligini bilib 
oladilar, buyumning asosiy o‗lchamlarini aniqlaydalar. Topshiriqning konstruktiv yechimini osonroq 
topishlari uchun misol tariqasida o‗quvchilar unga o‗xshash va yaqin konstruksiyaning yutuqlari va 
kamchiliklarini muhokama qilish mumkin. 
2- 
bosqich. Bu bosqichda o‗quvchilar konstruksiyaning prinsipial sxemasini tuzishga 
kirishadilar. Buning uchun o‗quvchilarni oddiy chizmalarni o‗qish va prinsipial sxemalarni tuzishni 
bilishi muhim ahamiyatga ega. 
3- 
bosqich. Buyum yasashning texnologik rejasini tuzish. 
4- 
bosqich. Birlamchi ishlov berish, yig‗ish, ish sifatini nazorat qilish va sinash. 
Bu bosqichlarni bajarish davomida o‗quvchilardan o‗quv fanlaridan olgan bilimlari va hosil qilgan 
ko‗nikmalarini ijodiy qo‗llash talab qilinadi. Yakuniy bosqichda o‗quvchilar o‗lchash, hisoblash, montaj 
va texnologik operatsiyalarni bajarish bo‗yicha ko‗nikmalarini takomillashtiradilar va politexnik 
turkumdagi fanlardan olgan bilimlarini kengaytiradilar. Bundan ko‗rinadiki, konstruksiyalash 
o‗quvchilarni texnologiya o‗quv fanidagi ijodiy topshiriqlarining yechimini topishdan tashqari mehnatga 
ijodiy munosabatni shakllantiradi, fan asoslari bilan bog‗lanish, ulardan foydalanish samaradorligini 
oshiradi, mustahkam texnik bilim va ko‗nikmalar hosil qilishga yordam beradi.