|
242
O‗QUVCHILAR ONGIDA TOLERANTLIK TUSHUNCHALARINI SHAKLLANTIRISH
Samadova Sarvinoz Samad qizi,
Buxoro davlat universiteti o„qituvchisi
Insonni har tomonlama barkamol qilib tarbiyalash xalqimizning azaliy orzusi bo‗lib, ajdodlarimiz
ma‘rifat, ma‘naviyat va madaniyatni qanday qilib yosh avlodga o‗rgatish, ularni komillikka yetaklash
yo‗llari, qonun-qoidalarini muttasil izlaganlar. Bu esa ta‘lim-tarbiyaning bugungi samarali metodlarini
yaratilishiga olib kelgan.
Ma‘lumki, mamlakatimiz taraqqiyoti va kelajagi ta‘lim - tarbiya sohasidagi sifat o‗zgarishlari qilib
yuqori samaradorlikka erishishga, ularning jahon ta‘limi talablari bilan mosligi va amaliy hayotdagi
o‗rnini qay darajada topayotganligiga bog‗liq.
Ta‘lim-tarbiya jamiyat uchun eng avvalo hayotiy zaruriyatdir. Ayniqsa, yosh avlodga tarbiya berish
jarayonida maktab juda katta ahamiyat kasb etadi. O‗quvchilarga tarbiya berish, ularga ta‘lim berish bilan
birgalikda amalga oshiriladi. Ammo, tarbiyaning o‗z vazifasi, mazmuni, amalga oshirish usuli va
vositalari mavjud. Ta‘lim va tarbiya jarayonining uzviyligi ta‘lim muassasalari oldiga qo‗yilgan eng
muhim pedagogik vazifalardan biri hisoblanadi.
O‗qituvchi bilan o‗quvchi orasidagi ―Hamkorlik pedagogikasi‖ va ―Tolerantlik‖ tushunchalarini
qo‗llamay turib, ta‘lim tizimidagi islohotlarni amalga oshirish, har tomonlama rivojlangan shaxsni kamol
toptirish mumkin emas.
Birinchi navbatda tolerantlik tarbiyasini amalga oshirish tamoyillari va vositalari ilmiy jihatdan
asoslanishi lozim. Tolerantlik tarbiyasini amalga oshirish jarayonining tahlili shuni ko‗rsatdiki, bu dolzarb
masalaga o‗quvchilar va o‗qituvchilar e‘tiborini jalb etish maqsadida tolerantlik tarbiyasining samarali
metod va vositalarini izlab topish lozim. Shuningdek, tolerantlik tarbiyasining shakllari va texnologik
o‗ziga xosliklarini ham aniqlash talab etilmoqda. Tolerantlik oliy darajadagi insoniy fazilat ekanligini
ta‘limning ilk bosqichlaridan boshlab o‗quvchi ongiga singdirishga erishish lozim.
Tolerantlik tuyg‗usini tarbiyalash shuning uchun ham dolzarbki, bugungi kunda jamiyat hayoti va
kishilarning turmush tarzini yaxshilash va mustaqil rivojlanishni ta‘minlash uchun zarur bo‗lgan
iqtisodiy, ma‘naviy tushuncha va qadriyatlarni o‗quvchilarga ta‘limning dastlabki bosqichlaridan boshlab
singdirish mumkin. U quyidagilardan iboratdir:
– o‗quvchini u yoki bu tushuncha, qarash, qadriyatlarni egallashga majburlamaslik axloqini
o‗zlashtirish;
– boshqa xalqlar madaniyati, dini, qadriyatlariga nisbatan bardoshli, oqilona munosabatda
bo‗lishni qaror toptirish;
– o‗quvchini o‗quvchini ta‘limning ilk bosqichlaridan boshlab atrofdagilar bilan o‗zaro ongli
bir-birini tushunuvchanlik shartlariga asoslangan muloqotga o‗rgatishga erishish;
– o‗quvchilarda o‗zgalar fikrini bardosh bilan tinglash, muammolarni o‗zaro murosa asosida hal
qilishga undash ko‗nikmasini tarkib toptirish;
– o‗quvchilarda tolerantlik tushunchalarini shakllantirishda tinchliksevarlik, etnik, diniy,
siyosiy, konfessional (diniy konfessiya- muayyan dinga e‘tiqod qiluvchi kishilar jamoasi)[1-26] va
shaxslararo kelishmovchiliklarga nisbatan chidamlilik, tenghuquqlilik kabilarning tub mohiyatini
o‗rgatish.
Tolerantlik tuyg‗usi hissiy, aqliy rivojlanish, mehnat ko‗nikmalarini egallashdan iborat bo‗lib, o‗z
aqidalari va ongini o‗zgartirish orqali shakllanadigan ruhiy holatdir.
Agar o‗qituvchining o‗zi tolerant bo‗lsa, u o‗ziga ishonuvchan, o‗quvchilarni sevadigan, ularni
bardosh bilan tinglay oladigan, murosali, xushmuomala, muloqot vaziyatini vujudga keltira oladigan
bo‗ladi. U o‗z o‗quvchilariga ham o‗zida mavjud bo‗lgan ko‗nikma va sifatlarni singdirish mahoratiga
ega bo‗ladi. O‗qituvchi psixologik va pedagogik tasir ko‗rsatish natijasida o‗quvchini tolerant shaxs qilib
tarbiyalash orqali unda quyida keltirilgan sifatlarni shakllantirib boradi va davlat uchun keng
dunyoqarashli fuqaro hamda jamiyat uchun munosib salohiyatli kadrlarni tayyorlaydi.
243
Bu esa o‗z navbatida jamiyatda har tomonlama yetuk komil inson shaxsini tarbiyalash uchun
muhim omil bo‗la oladi. Talim tizimida yuzaga kelishi mumkin bo‗lgan pedagogik-psixologik va ijtimoiy
konfliktlarning oldini oladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
