O. X. Xamidov universitet rektori, rais

Geometrik shakllar va о‗lchashlar 
Geometrik shakllar va о‗lchashlarga oid fan mazmuni ikkita bо‗limdagi tushuncha va 
kо‗nikmalardan iborat.
Geometrik shakllar va о‗lchashlar: nuqtalar, tо‗g‗ri chiziqlar va burchaklar 
1. Uzunliklarni о‗lchash va uzunliklarni chamalash. 
2. Parallel va perpendikulyar chiziqlarni aniqlash va chizish. 
3. Turli burchaklarni aniqlash, taqqoslash va chizish (masalan, tо‗g‗ri, о‗tmas va о‗tkir burchak). 
4. Nuqtalarning tekislikdagi о‗rnini topish uchun norasmiy koordinata sistemalardan foydalanish. 
Geometrik shakllar va о‗lchashlar: yassi va fazoviy shakllar 
1. Yassi va fazoviy shakllarning sodda xossalaridan, jumladan о‗qqa nisbatan simmetriyadan va 
burish simmetriyasidan, foydalanib, ularni aniqlash va taqqoslash. 
2. Fazoviy shakllarni ularning yassi kо‗rinishlari (razvertka, proyeksiya) bilan bog‗lash. 
3. Kо‗pburchaklar perimetrlarini topish; kvadrat va tо‗rtburchak yuzlarini topish; yuzlarni berilgan 
yassi shakllar bilan qoplash hamda hajmlarni kublar bilan tо‗ldirish yordamida chamalash. 
Eslatma: Tо‗rtinchi sinfda geometrik shakllar sifatida doira, uchburchak, tо‗rtburchak va boshqa 
kо‗pburchaklar, shuningdek kub, tо‗g‗ri parallelepiped, konus, silindr va shar qaraladi. 
Ma‘lumotlar tahlili: о‗qish, solishtirish va taqdim etish 
1. Jadvallar, piktogrammalar, ustunli, chiziqli va doiraviy diagrammalar yordamida berilgan 
ma‘lumotlarni о‗qish, solishtirish va taqdim etish. 
2. Ma‘lumotlarning turli kо‗rinishlardan foydalanib savollarga javob berish uchun ularni 
tо‗g‗ridan-tо‗g‗ri о‗qish (masalan, masalalarni yechishda va hisob-kitoblarni bajarishda, ikki va undan 
kо‗p bо‗lgan ma‘lumotlar manbalarni birlashtirish, ma‘lumotlar bо‗yicha xulosa chiqarish). 
Kognitiv kompetensiya. Bilish 
TIMSS test topshiriqlariga tо‗g‗ri javob berish uchun talabalar baholangan matematika mazmunini 
yaxshi bilishlari kerak, ammo ular bir qator kognitiv kо‗nikmalarga jalb qilishlari kerak. Ushbu 
kо‗nikmalarni tavsiflash, TIMSS 2015 kabi baholashni rivojlantirishda hal qiluvchi rol о‗ynaydi, chunki 
ular sо‗rovnomada allaqachon bayon yetilgan kontent domenlari bо‗yicha tegishli bilim doiralarini о‗z 
ichiga oladi. 
Birinchi domen, bilib, faktlar, tushunchalar о‗z ichiga oladi, va ikkinchi, qо„llash, muammolarni 
hal yoki savollarga javob berish uchun bilim va konseptual tushuncha qо‗llash talabalar qobiliyati 
aratilgan yesa tartib talabalar, bilish kerak. Uchinchi domen aql-idrok, noma‘lum vaziyatlarni, murakkab 
kontekstlarni va kо‗p bosqichli muammolarni qamrab oladigan muntazam muammolarni hal qilishdan 
tashqariga chiqadi. 
Ushbu uchta bilim domen ikkala sinfda ham qо‗llaniladi, ammo sinov vaqtining muvozanati farq 
qiladi, bu ikki bosqichda talabalarning yoshi va tajribasi farqini aks yettiradi. Tо‗rtinchi va sakkizinchi 
sinflar uchun har bir kontent maydoni uchta bilim domenining har biriga murojaat qilish uchun ishlab 
chiqilgan yelementlarni о‗z ichiga oladi. Misol uchun, son domenida boshqa kontent domenlari kabi 
ma‘lumotni bilish, qо‗llash va mulohaza yuritishni о‗z ichiga oladi. 

---

22 
Адабиётлар: 
1.Мирзиѐев Ш.М. Эркин ва фаровон, демократик Ўзбекистон давлатини биргаликда барпо 
этамиз.Тошкент, ―Ўзбекистон‖, 2016 йил, 56 бет. 
2. Assessing Reading, Mathematics and Scientific Literacy: A framework for PISA 2009. OECD, 
2009