O. X. Xamidov universitet rektori, rais

 
BOSHLANG‗ICH SINF O‗QUVCHILARI BILIMINI BAHOLASHDA XORIJIY TAJRIBA 
―PIRLS‖NING MOHIYATI 
Akramova G. R. – Boshlang„ich ta‟lim nazariyasi 
kafedrasi dоsenti, p.f.n. 
Xamroyeva N.Sh. –“Ta‟lim va tarbiya nazariyasi va 
metodikasi” yo‟nalishi, 1-kurs magistri 
Ta‘lim sifati monitoringi maktablarda matematika va tabiiy fanlarning o‗qitilish sifatiga oid 
xalqaro monitoring tadqiqoti TIMSS dunyoning 60 dan ortiq davlatidagi ta‘lim tizimlarini taqqoslash, 
ta‘lim sifatiga ta‘sir etgan omillarni aniqlash, umumta‘lim maktablari o‗quvchilari o‗rtasida aniq va tabiiy 
fanlardan o‗quvchilarning bilimlarini qiyosiy taqqoslash, ularda hayotiy ko‗nikmalarni shakllantirishga 
qaratilgan baholash dasturi ishlab chiqilgan bo‗lib 4 yilda bir marta amalga oshirilib ularning reytingi 
aniqlangan. O‗quvchilarning o‗quv yutuqlarini baholash xalqaro Assotsiatsiyasi tomonidan dunyoning 40 
dan ortiq davlatlarida boshlang‗ich ta‘lim darajasi va sifatini qiyosiy taqqoslash, ularning samaradorligini 
baholash, boshlang‗ich sinf o‗quvchilarida ona tili va o‗qishga oid bilimlarini oshirishga qaratilgan 
PIRLS xalqaro baholash dasturi ishlab chiqilgan bo‗lib, har besh yilda bir marta tashkil etib kelinmoqda. 
Iqtisodiy hamkorlik va taraqqiyot xalqaro tashkiloti tomonidan 3 yilda bir marta dunyoning 70 dan ortiq 
davlatning 15 yoshli o‗quvchilarining ona tili, matematika va tabiiy fanlardan egallagan bilimlarini 
amaliyotda qo‗llay olish layoqatlarini baholash bo‗yicha PISA dasturi amaliyotga joriy etilgan, natijada 
ishtirok etgan davlatlarning reytingi aniqlanib, o‗quvtarbiya jarayonini yaxshilash bo‗yicha tegishli 
tavsiyalar ishlab chiqish mexanizmi yo‗lga qo‗yilgan. Birlashgan Millatlar Tashkilotining ta‘lim, 
madaniyat va san‘at yo‗nalishi bo‗yicha maxsus tashkiloti YuNYeSKO ning Osiyo va Tinch okeani 
mintaqasida ta‘lim sifati monitoringi tashkiloti NEQMAP tomonidan tizimli ravishda mintaqadagi 15 dan 
ortiq davlatlardagi umumta‘lim maktablarida baholash tizimlarini qiyosiy taqqoslashga oid tadqiqot 
dasturi ishlab chiqilib amaliyotga joriy etilgan. Mamlakatimizda ham ta‘lim sifati monitoringini amalga 
oshirish vazifalari quyidagilardan iborat: a) o‗quvchilarning umumiy o‗rta ta‘limning davlat ta‘lim 
standartlari talablarini bajarish dinamikasini hamda unga ta‘sir etgan omillarni aniqlash; b) monitoring 
natijalariga ko‗ra o‗quvchilar bilimida aniqlangan bo‗shliqlarni to‗ldirishga hamda sifatli ta‘lim-tarbiya 
jarayonini oshirishga qaratilgan chora-tadbirlar belgilash; v) monitoring natijalari, jamiyat, fan va texnika, 
texnologiyaning rivojlanishi bilan bog‗liq ravishda zarur deb topilgan talablar asosida davlat ta‘lim 
standartlari sharhlariga va o‗quv dasturlariga o‗zgartirishlar kiritish bo‗yicha takliflar tayyorlash; g) turli 
pedagogik texnologiyalarning qo‗llanishi natijalarini o‗zaro taqqoslash hamda ilg‗or ish tajribalarni 
ommalashtirish va boshq. Ta‘lim muassasalarida boshlang‗ich sinflardan boshlab barkamol avlodni 
ma‘naviy yetuk qilib tarbiyalashning muhim omili sifatida ta‘lim-tarbiya jarayoniga innovatsion 
yondashuvni joriy etilganligi muhim ahamiyat kasb etadi. Ta‘lim sifati monitoringi jarayonida 
innovatsion yondashuv quyidagi indikator ko‗rsatgichlari asosida baholanadi: innovatsion pedagogik 
jarayonlar haqida maktab jamoasining tushunchasi mavjudligi; yangi g‗oya, yangi tashabbus, yangi 
texnologiyalarni joriy etilishini qo‗llab-quvvatlanishi; ta‘lim muassasalaridagi izlanuvchan, ijodkor, 
is‘tedodli pedagoglarni har tomonlama qo‗llabquvvatlash mexanizmlarining yaratilganligi; maktab 
1
Qarang: Qo`shjonov M. Katta hayot va jo`shqin lirika. –Kitobda: Quddus Muhammadiy. Tabiat 
alifbesi. // She‘rlar. T., ―Yosh gvardiya‖, 1971, 3-b. 

---

18 
rahbariyatining ta‘lim muassasasasida innovatsiyalarni tatbiq etish rejasining va aniq maqsadlarining 
mavjudligi; innovatsion faoliyatda o‗qituvchilarning samarali ishtirokini ta‘minlovchi rag‗batlantiruvchi 
muhit va chora-tadbirlarning mavjudligi; ta‘lim boshqaruvi idoralari tomonidan tavsiya etilgan 
innovatsiyalarni amaliyotga joriy etish monitoringining olib borilganligi; ta‘lim muassasalarida pedagog 
kadrlar (o‗qituvchilar) va o‗quvchilar uchun ijodiy muhit yaratilganligi, tashabbuslar va yangiliklarga 
qiziqish paydo bo‗lganligi; natijaga ko‗ra rag‗batlantirishning yo‗lga qo‗yilganligi; samarali natijaga olib 
keluvchi o‗zaro hamkorlikning mavjudligi; keng jamoatchilik bilan samarali hamkorlikning yo‗lga 
qo‗yilganligi; ma‘naviy-ma‘rifiy tarbiya va o‗quvchilarni ijodiy faoliyatga jalb qilish bo‗yicha mahalla 
qo‗mitalari bilan ishlash; deviant xulqli o‗smirlarni ijodiy faoliyatga jalb qilish bo‗yicha voyaga 
yetmaganlar bilan ishlash komissiyalari bilan hamkorlikda tadbirlar tashkil etish va boshqalar. Bu 
innovatsion jarayon esa o‗qituvchilardan quyidagi talablarga javob berishni talab etadi: o‗z fanining 
ilmiy-amaliy nazariyasini va zamonaviy yutuqlarini bilish; o‗quvchilarning mustaqil bilim olishlarini, 
ularda boshlang‗ich tadqiqotchilik ko‗nikmalarini shakllantirish maqsadida samarali usullarni qo‗llay 
olishlari; ilg‗or ish tajribalar, yangiliklarni o‗qitish jarayoniga tadbiq eta olishlari; o‗quvchida mustaqil 
bilim olish, ijodkorlik va izlanishlarni rivojlantirish usullaridan foydalana olish; dars jarayonida o‗zaro 
hurmat, ishonch va o‗zaro yordamni tashkil eta olish; dars va darsdan tashkari jarayonni ko‗tarinki 
kayfiyatda tashkil eta olish; o‗quvchilarni umumiy maqsadlarga intilishlarini rag‗batlantirish va qo‗llab-
quvvatlash. Yuqoridagilardan kelib chiqqan holda boshlang‗ich ta‘limda o‗quvchilarning yoshi, psixo-
fiziologik xususiyatlarini inobatga olgan holda ta‘lim sifati monitoringi parametr va indikatorlarini 
amaliyotga joriy etish yuqori samara beradi. 
PIRLS-2021: boshlang‗ich sinflarda o‗quvchilarning savodi xalqaro tashkilot tomonidan 
tekshiriladi 
O‗zbekiston PIRLS-2021 baholash tizimida ishtirok etadi. Bu haqda «Xabar.uz»ga Vazirlar 
Mahkamasi huzuridagi Ta‘lim sifatini nazorat qilish davlat inspeksiyasining matbuot xizmati ma‘lum 
qildi. 
Vazirlar Mahkamasi huzuridagi Ta‘lim sifatini nazorat qilish davlat inspeksiyasi boshlig‗i 
Ulug‗bek Tashkenbayev hamda Ta‘lim yutuqlarini baholash xalqaro assotsiatsiyasi (IEA — International 
Association for the Evaluation of Educational Achiyevement)ning Amsterdamdagi direktori Andrea 
Netton o‗rtasida O‗zbekistonning PIRLS 2021 baholash tizimida ishtirok etishi yuzasidan 25 yanvar 
kuni ilk rasmiy uchrashuv tashkil qilindi. 
Eslatib o‗tamiz, O‗zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi huzuridagi Ta‘lim sifatini nazorat 
qilish davlat inspeksiyasi tomonidan xalqaro baholash tadqiqotlar, jumladan, OECD tashkiloti bilan 
PISA-2021 xalqaro baholash tadqiqotlarida ishtirok etish bo‗yicha kelishuvga erishilgan edi. 
PIRLS (Progress in International Reading Literacy Study — xalqaro o‗qish savodxonligini 
o‗rganishdagi yuksalish) — bu turli mamlakatlarda boshlang‗ich sinfda tahsil oluvchi o‗quvchi 
yoshlarning matnni o‗qish va tushunish darajalari sifatini baholab beruvchi xalqaro baholash 
tizimidir. Ushbu sinov turi har 5 yilda bir marta o‗tkazishga mo‗ljallangan bo‗lib, uning oxirgi 2016 yilgi 
tadqiqotlari natijalariga ko‗ra Rossiya Federatsiyasi yetakchilik qilmoqda. 
Ta‘lim yutuqlarini baholash xalqaro assotsiatsiyasi butun dunyo bo‗ylab ta‘limni baholash, 
tushunish va yaxshilash bo‗yicha ish olib boradigan milliy tadqiqot institutlari, tadqiqot agentliklari, 
olimlar va tahlilchilarning xalqaro hamkoridir. Mazkur notijorat va mustaqil tashkilot tarmog‗ida 60 dan 
ziyod mamlakatlar hamda 100 dan ortiq ta‘lim muassasalari ishtirok etmoqda. 1958 yildan buyon IEA 
o‗quvchilarning matematika, tabiiy fanlar hamda o‗qish salohiyati bo‗yicha savodxonliklarini baholash 
jarayonida ta‘lim tizimidagi kamchiliklarni bartaraf etish bo‗yicha chora-tadbirlar hamda maqbul 
tavsiyalar yaratishi bilan boshqa xalqaro tashkilotlardan ajralib turadi. 
25 yanvardagi uchrashuvda PIRLS dasturining 2021 yil uchun mo‗ljallangan tadqiqotlarida 
O‗zbekistonning ishtirok etishi tashabbusi IEA tashkiloti tomonidan katta olqishlar bilan qarshi olindi va 
tashkilot tomonidan barcha kerakli yordam va tavsiyalar berilishi ta‘kidlandi. Shuningdek, yig‗ilishda 
PIRLS-2021 tadqiqotlarida ishtirok etish bilan bog‗liq tashkiliy masalalar, ya‘ni ishtirok etish shartlari, 
tadqiqotlarni amalga oshirish bosqichlari, tadqiqotlarning samarali tashkil etishiga qaratilgan 
yo‗riqnomalar va boshqa ko‗plab vazifalar atroflicha muhokama qilindi.