O. T. Alyaviya, s h. Q. Q o d ir o V, A. N. Q o d ir o V, s h. H. H a m r o q u L o V, E. H. H a u L o V

Astismatizm.
  T u r l i  y o ‘n a lis h la r d a  ( m a s a la n , g o r i z o n t a l  v a  v e r tik a l m e r id ia n la r  
b o 'y i c h a )  n u r l a m i n g  t u r li c h a  sin is h i a s tig m a tiz m  d e b  y u ritila d i. A s tig m a tiz m n i h a m  
r e fr a k s iy a  a n o m a l iy a la r i g a  q o 's h m o q  m a q s a d g a  m u v o f iq  b o ‘la d i. B a r c h a  y o s h d a g i 
k is h ila m i  b i r   q a d a r   a s t ig m a ti k   h i s o b l a n a d i ,  s h u n in g   u c h u n   a s tig m a tiz m n i  o p tik
s is te m a  b o ‘ lg a n  k o ‘ z tu z i li s h i n i n g ta k o m i! l a s h m a g a n li g i g a  y o ‘y m o q  k e ra k .
A s ti g m a t i z m n i n g   a s o s i y   s a b a b i,  k o ‘z n i n g s h o x   p a r d a s i  to m   m a ’n o d a g i  s t e n k
y u z a g a  e g a  e m a s l i g i d a  b o M ib , s h o x  p a r d a n i n g  tu r li y o ‘n a lis h la r d a g i e g n l i k  ra d iu s i
tUrl A s H g m a tiz m n in g  k u c h li d a r a ja la r i s ilin d r lik  y u z a g a  o 'x s h a b  k e ta d i, n a tija d a  t o ‘r  
p a r d a d a g i t a s v i r  b u z i l a d i .
334
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

V o ru g  lik  
Y orug'lik
8 6 - r a s m .  Ko*ruv yoMlari
(ko  ru v y o  ‘H anning qorachiq va akkom odatsiya ja ra yo n la rig a  b o g  'liqligi).
Qorachiq va qorachiq refleksi.
  K o‘z ichiga tushadigan hamma yorug* lik nurlarini 
rangdor  parda  markazidagi  teshik  o ‘tkazadi.  shu  teshik 
qorachiq
  deb  ataladi. 
Qorachiq  faqat markaziy nurlami  o ‘tkazadi va sferik abberatsiyani  bartaraf qilib, 
to ‘r pardaga  narsalaming ravshan  tasviri  tushishiga yordam  beradi.  Agar ko‘zni 
qisib, yoruglik nurlarini tushishiga to ‘sqinlik qilinsa, keyin ko‘z  ochilganda qorachiq 
kengayganini  ko‘ramiz  («qorachiq  refleksi»).  Rangdor  p ardaning  muskullari 
qorachiq kattaliginio‘zgartirishi orqali ko‘zgatushayotgan yorug‘lik oqimini idora 
etadi.
Oddiy sharoitdayosh odam dako‘z  qorachig‘ining diametri  1,8 mm dan 7,5 mm 
gachabo‘Iadi.Judayorug‘joyda qorachiq diametri minimal boMadi  1,8 mm. Kunduzgi 
o ‘rtachayorug‘joyda qorachiq diam etri 2,4 mm ni tashkil qilsa, qorong'ulikda esa 
qorachiq maksimal 7,5 mm gacha kengayadi. Rangdor pardada qorachiq kattaligini 
o ‘zgartiradigan muskullar bor, bulardan bir turi -  halqasimon m uskullar (m. sphinc­
ter iridis) ko‘zni harakatlantiruvchi  nervning parasimpatik tolalarini  idora qiladi, 
ikkinchisi esa radial  muskullar (m.  dilatator  iridis) simpatik  nerv tolalarini  idora 
qiladi.  Halqasimon  muskullar  qisqarganda  qorachiq  torayadi,  radial  muskullar 
qisqarganda  esa,  qorachiq  k e n g ay ad i.  Shunga  k o ‘ra,  a tse tilx o lin   va  ezerin 
qorachiqni  toraytiradi,  adrenalin  esa  qorachiqni  kengaytiradi.  Bundan  tashqari, 
qorachiq  inson  q o ‘rqqanida,  g ‘aza b la n g an id a ,  kuchli  o g ‘riq   sezg an d a  va 
gipoksiyada  ham  kengayadi.  Q orachiqning  kengayishi  —  b ir  q a to r  patologik 
holatlarda  muhim  diagnostik  sim ptom   hisoblanadi.  M asalan,  o g ‘riqdan  kelib 
chiquvchi karaxtlik, gipoksiya va hokazo. Sog‘!om odamning ikkala ko‘z qorachig‘i 
birxilda kengaygan yoki toraygan b o ‘ladi. B irk o ‘zgayorug‘lik tushirilsa, ikkinchi 
ko‘zqorachig‘i ham torayadi; bunday reaksiya hamjihatlik reaksiyasi deb ataladi.
335
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Ba’zi patologik holatlarda ikkala ko‘z qorachiqlari katta-kichik bo‘ ladi (anizokoriya). 
Bir tom ondagi simpatik nervning zararlanishi natijasida qorachiq torayadi (mioz) 
vaay n i vaqtda ko‘zy o rig ‘i ham toraysa (G om er simptomi)N. oculomotoriusning 
falaj boMishi natijasida bir ko‘z qorachig‘i kengayishi mumkin (midriaz).