O. T. Alyaviya, s h. Q. Q o d ir o V, A. N. Q o d ir o V, s h. H. H a m r o q u L o V, E. H. H a u L o V

globin
 va o ‘zida 
ikki  valentli  ternir tutuvchi 
gem
  dan  tashkîl  topgan.  Gemoglobin  kislorod  bilan 
oson  dissotsiatsiya  b o ‘luvchi  birikm a  oksigem oglobinni  hosil  qiladi.  Bunda 
temimingvalentligi o ‘zgarmaydi.
Gemoglobin to‘ la to ‘yinguncha qon bilan birikkan kislorodning miqdori 
qonning 
kislorodsigimi
 deyiladi. Qonning kislorod sig‘imi gemoglobin miqdoriga b o g iiq .
I  gr gemoglobin  1,36 ml kisiorodni biriktirib olishi mumkin. Qonda gemoglobin 
miqdori 1 4 g % b o ‘lsa,  100 
ml
 qon 19 
ml
 kisiorodni biriktira oladi. Qonning kislorod 
sig‘imi 100 ml qon biriktira oladigan kislorodning maksimal miqdori bilan belgilanadi. 
Sog‘lom odam  arterial  qonida gemoglobinning kislorod bilan  to‘yinishi 96%   ni 
tashkil qiladi.
G em oglobinning  oksigem oglobinga  aylanishi  qonda  erigan  kislorodning 
tarangligi bilan  b o g ‘liq.  Ular orasidagi  bog'liqlikning grafik tarzda  ifodalanishi 
oksigem oglobinning  dissotsiatsiya  egri  chizig'i  deyiladi.  Agar  absissa  o ‘qiga 
kislorodning  parsial  bosim i,  ordinata  o ‘qiga  -   gem oglobinning  kislorod  bilan 
to‘yinish %  q o kyilsa, oksigemoglobinning dissotsiatsiya egri chizig‘ini olamiz.
Bu egri chiziq «S» shaklida bo‘lib, chiziqning chap qismi tikyuqoriga ko'tarilgan. 
o ‘ng qismi esa deyarli gorizontal yo‘nalishda boMadi.  Kislorodning tarangligi  10 
dan 40 
mm sim ust
 ga k o ‘tarilgandaoksigemoglobin miqdori 75% gacha ko‘tariladi. 
Kislorodning tarangligi 60 
mm sim ust
 ga yetganda oksigemoglobin miqdori 90%  ni 
tashkil qiladi. S o‘ngra t o i i q  to ‘yinish judasekin b o ‘ladi.
kislorodning parsial bosimi, mm sim.  ust.
70-rasm. Oksigemoglobin dissotsiatsiya egri chîzig* i.
Kislorodning  parsial  bosimi  past  boMganda oksigemoglobin  dissotsiatsiyaga 
uchrab,  kislorod  ajrala d i.  Oksigemoglobin  dissotsiatsiya  egri  chizig‘i  harorat
254
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

ko'tarilganda, muhitda vodorod ionlari miqdori ortganda o ‘ngtom onga siljiydi.
Bu egri chiziq dissotsiatsiyasi karbonat angidridning qondagi tarangligiga ham 
bogMiq, u ortganda kislorodning to ‘qimalarga o‘tishi tezlashadi.  Kislorodni  ko'p 
iste’mo! qiluvchi a ’zolarda(m uskuI,jigar, yurak, buyrak) oksigemoglobin ko‘proq 
d isso tsia tsiy a la n a d i.  H arak at  p a say g a n d a,  k a rb o n a t  a n g id rid i  tarangligi 
pasayganda, eritrotsitlarda2,3 -difo sfo g litserat miqdori ozayganda, dissotsiatsiya 
egri  chizigM  unga  tomon  siljiydi,  kislorodning  gem oglobin  bilan  bogMiqligi 
kuchayadi.
Gem oglobinning  kislorod  bilan  birikmasi  doimiy  m ustahkam   emas.  Unga 
quyidagi omillar la’sir etadi:  I . Eritrotsitlarda maxsus 2,3-difosfoglitserat moddasi 
mavjud. Qonda kislorodning tarangligi pasayganda uning miqdori ortadi. 2. Qonda 
vodorod ionlari miqdori ortishi yoki kamayishi. 3. Qonda karbonat angidrid miqdori 
ortishi yoki kamayishi. 4. Haroratning ortishi yoki kamayishi.
Qonda karbonat  angidridning tashilishi.
  M oddalar  almashinuvining  oxirgi 
mahsuloti boMmish karbonat angidridi qonda erigan va kimyoviy birikkan hollarda 
tashiladi. 100 
ml
 venoz qondan 5 5 -5 8  
%
 hajm karbonat angidridi gazini ajratib olish 
mumkin.  Unda 2,5 
%
 hajm qonda erigan, 4,5 
%
 hajm gem oglobin bilan birikkan 
(karbgemoglobin)
 va 5 1 % hajm   karbonat kislotasining kaliyli  v a natriyli tuzlari 
tashiladi.
Karbonat angidrid to‘qimadan kapillarlarga o ‘tib, turg‘un b o im ag an  karbonat 
kislotasini hosil qiladi: