O. T. Alyaviya, s h. Q. Q o d ir o V, A. N. Q o d ir o V, s h. H. H a m r o q u L o V, E. H. H a u L o V



Download 13,57 Mb.
Pdf ko'rish
bet14/243
Sana07.07.2021
Hajmi13,57 Mb.
#112049
1   ...   10   11   12   13   14   15   16   17   ...   243
Bog'liq
Normal fiziologiya (O.Alyaviya va b.) (1)

Goljiapparati -  neyron organellasi bo' lib, yadroni to'r kabi o ‘rab turadi. Golji apparati 
hujayrada neyresekretor va boshqa biologik faol moddalaming sintezida ishtirok etadi.
Lizosom alar va \i\am \ngferm entlari -  neyronda ayrim m oddalam ing gidrolizini 
ta’minlaydi.
27
www.ziyouz.com kutubxonasi


Neyron pigm entlari -  melonin va lipofussin o ‘rta miyaning qora moddasida, 
adashgan nervning yadrolarida va simpatik tizim hujayralarida joylashadi.
Mitoxondriyalar -  neyronning energetik ehtiyojini ta ’minlaydi.  Ular hujayra 
ichi nafasida muhim aham iyat kasb etadi. Neyronlar zo‘r berib ishlaganda ulaming 
miqdori ortadi.
Neyrotrubkaiar  -   neyron  somasiga  kirib  turib,  axborotlam i  saqlashda  va 
uzatishda ishtirok etadi.
Neyronyadrosi -  teshtkli, ikki qavatli membrana bilan o ‘ralgan boMadi. Teshiklar 
orqali  nukleoplazma  va  sitoplazm alar o ‘rtasida moddalar almashinuvi  ro‘yobga 
chiqadi.
Yadroda genetik m aterial bo‘lib, bu apparat hujayraning shakllanishini, boshqa 
hujayralar bilan aloqasini ta ’minlaydi.
Yadrochada  -   k o ‘p  m iqdorda  RNK  boMadi  va  yupqa  qavat  DNK  bilan 
qoplangan  bo'ladi.
D endritlar  -   n e y ro n n in g   asosiy  qabul  qiluvchi  m aydoni  b o ‘lib,  dendrit 
membranasi va hujayra tanasining sinaptik qismi, elektr potensiali o'zgarishi bilan 
kechadigan nerv oxiridan ajraladigan mediatorlarga sezgirdir. Odatda, neyronda 
birm uncha  shoxlangan  d e n d ritla r  b o ‘ladi.  Bunday  shoxlanishning  ahamiyati 
shundan iboratki, neyron axborot tizim bo‘lganligi uchun axborotlar kirishi ko‘proq 
boMishini ta'minlaydi.
A kson -  neyronning o ‘sim tasi  bo‘lib,  uning eng m uhim  funksiyasi dendritlar 
to m o n id a n   y ig ‘ilg an ,  ta n a s id a   qayta  ishlangan  va  ak so n   b o ‘r tig ‘i  orqali 
o ‘tkaziladigan axborotlam i  ishchi  a’zolarga o ‘tkazib berishdan iboratdir. Har bir 
neyronda  akson  diametri  doim iydir,  akson  oxiri  tarm oqlangan  b o ‘lib,  bu joyda 
mitoxondriya va sekretor birikm alar ko‘p  bo‘ ladi.
Neyron ko'rinishlari:  neyronning tuzilishi  uning qanday vazifani  bajarishiga 
bogMiq  bo‘ladi.  Neyron  tuzilishiga  ko‘ra  uch  ko‘rinishga  boMinadi:  unipolyar, 
bipolyar va multipolyar.
H aqiqiy  unipolyar  n ey ro n lar  uch  shoxlik  nervning  m ezensefal  yadrosida 
joylashadi. Bu neyronlar chaynov muskullarining proprioretseptiv sezuvchanligini 
ta ’minlaydi.
B undan  tashqari,  psevdounipolyar  neyronlarni  ham  e ’tir o f  etadilar.  Aslini 
olganda,  bunday  neyronning  ikkita o ‘simtasi  bo‘ladi  (bittasi  periferiyadan, ya’ni 
retseptordan kelsa, ikkinchisi m arkaziy nerv tizimida boMadi). Ikkala o ‘simta hujayra 
tan asin in g  oldida biriashib, bitta o ‘simtani hosil qiladi. U lar o g ‘riq, harorat, tashqi 
p roprioretseptiv, baroretseptiv signallam i qabul qilishni ta ’m inlaydi.
B ipolyar  neyronlarda  bitta  akson  va  bitta dendrit  b o ‘ladi.  Bunday  neyronlar 
a so san , k o ‘ruv, eshituv va hid biluv tuzilm alarining periferik qism larida uchraydi.
M ultipolyar neyronlarda bir nechta dendrit va bitta akson boMadi. Hozirgi kunda 
6 0  dan ortiq m ultipolyar neyronlar turiari mavjud.
N eyro n d a  m odda alm ashinuvi.  N erv hujayrasiga kerakli  o z iq  m oddalar suvli 
eritm alartarzida kirib, metabolitik mahsulotlar ham hujayradan suvli eritmalar tarzida 
ajratib chiqariladi.
28
www.ziyouz.com kutubxonasi


I
Neyron oqsiliari plastik va axborot maqsadlariga ishlatilsa, lipidiar esa energetik 
va plastik maqsadlarga sarflanadi.
Neyron  karbonsuvlari  asosiy energiya  manbayi  b o ‘lib  hisoblanadi.  Glukoza 
nerv  hujayrasiga  kirib,  glikogenga  aylanadi,  kerakli  vaqtda  hujayrani  o‘zidagi 
fermentlar ta ’sirida yana glukozaga aylanadi, lekin glikogen zaxirasi neyronlaming 
butun  energetik  ehtiyojlni  qondira  olm aydi,  neyronlar  uchun  asosiy  energiya 
manbayi qondagi glukoza bo‘lib hisoblanadi.
Nerv to'qim asida kaliy, natriy, kalsiy va magniy tuzlari k o ‘p.  Kationlardan K \  
N a \  Mg*, Cal2ko‘p uchrasa, anionlardan esa- C l\  HCO  ,  ko‘p bo‘ladi.  Bulardan 
tashqari neyronlar turli mikroelementlarga ham boy bo‘ladi. Ulaming biologik faolligi 
yuqori bo  Iganligi sababli fermentlami faollashtiradi. Mikroelementlaming miqdori 
neyronlar funksional holatiga bog‘liq b o ‘Iadi.
Energiya almashinuvi neyron tinch turganda v a q o ‘z g ‘alganda turlicha bo‘ladi. 
Hujayradagi  nafas koeíñtsientining ortishi  bu  narsani  isbotlaydi, tinch  holatda  u
0 ,8 g aten g b o ‘lsa,n ey ro n q o ‘zg‘algandau  ! ,0 g a te n g b o ‘ladi. Q o‘zg‘alish paytida 
neyronning  kislorodga  ehtiyoji  100%  ga  ortadi,  q o ‘z g ‘alishdan  so‘ng,  neyron 
sitoplazmasidagi nuklein kislotalaming miqdori esa 5 m arotabaga ozayib ketadi.

Download 13,57 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   10   11   12   13   14   15   16   17   ...   243




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish