O. T. Alyaviya, s h. Q. Q o d ir o V, A. N. Q o d ir o V, s h. H. H a m r o q u L o V, E. H. H a u L o V



Download 13,57 Mb.
Pdf ko'rish
bet15/243
Sana07.07.2021
Hajmi13,57 Mb.
#112049
1   ...   11   12   13   14   15   16   17   18   ...   243
Bog'liq
Normal fiziologiya (O.Alyaviya va b.) (1)

N e y ro n la m in g   sin fla n ish i:  I.  A kson  o x irla rid a n   ajratib   chiqariladigan 
m ediatorlariga  k o ‘ra  neyronlar:  xolinergik,  p ep tid erg ik ,  noradrenalinergik, 
dofaminergik  va  boshqalarga  bo‘ltnadi.  2.  T a ’sirlam ing  sezuvchanligiga  qarab 
mono-, bi-, polisensor neyronlarga bo‘ linadi.
M onosensor  n ey ro n la r  p o ‘st!o q n in g   b irla m c h i  proyeksion  s o h a la rid a  
joylashgan b o ‘ lib,  ular faqat muayyan sensor tizim idagi signallarga javob beradi.
Bisensor neyronlar p o ‘stloqning  ikkilamchi  proyeksion  sohalarida joylashib, 
ham o ‘zini ham boshqa sensor tizimidagi signallam i qabul qiladi.
Polisensor  neyronlar,  ko'pincha  m iyaning  assotsiativ  sohasida  joylashgan 
bo  ladi, ular eshituv, ko‘ruv, hid biluv va boshqa retseptiv tizimlardan kelayotgan 
signallarga ja v o b  beradi.
Neyronlar funksional jihatdan 3 turga bo‘linadi: afferent,  intemeyron (o raliq ) 
va efferent. Birinchisi markaziy nerv tizimining yuqori tizimlariga axborotni o‘tkazib 
tursa,  ikkinchisi  m arkaziy nerv tizimida neyronlar orasidagi o ‘zaro m unosabatni 
ta’minlaydi, uchinchisi esa markaziy nerv tizimi (M N T)ning quyi tizimlariga, M N T  
dan tashqaridajoylashgan nerv tugunlarga va ishchi a ’zolarga axborotlami yetkazib 
turadi. Afferent neyronlar funksiyasi retseptorlar funksiyasi bilan o ‘zaro bogMangan 
bo‘ladi.
Retseptorlar.  R etseptor va generator p o te n sia lla r. T a ’sirlami qabul q ilad ig an  
nerv oxirlari yoki tashqi muhitdagi muayyan o ‘zgarishlarga reaksiya ko‘rsatadigan 
ix tiso sla sh g a n   tu z ilm a la ri  re tse p to rla r  h is o b la n a d i.  R etsep to rlar  a d e k v a t 
ta ’sirlovchilarga nisbatan o ‘ta s e z g irb o ‘ladi.  U la r 4 guruhga bo'linadi: m exano-, 
termo-, xem o- v a  fotoretseptorlarga. R etseptor potensiali retseptor ta’sirlanganda 
uning m em branasining depolyarizatsiyaga uchrashi va o ‘tkazuvchanligining ortishi 
natijasidayuzaga chiqadi.
Y uzaga ch iq q an  retseptor potensiali g e n e ra to r p o te n sia li hosil bo'lad ig an  jo y ,
www.ziyouz.com kutubxonasi


akson  bo‘rtigkiga elektrotonik tarqaladi.  Generator potensialni  akson bo‘rtig‘ida 
h o sil  b o M ish ig a   sa b a b ,  n e y ro n n in g   sh u   qism i  boshqa  q ism la rid a n  
qo‘zg‘aluvchanliginingyuqoriligi va qo‘zg‘alish bo‘sag‘asi pastligidadir. Genera­
tor potensiallam i hosil bo‘lishi nerv impulsini hosil qiladi.
Afferent,  inter  -  va  efferent  neyronlar.  Afferent  neyronlar  axborotni  qabul 
qiluvchi bo‘lib, tarmoqlangan to‘r hosil qilib turadi. Orqamiyaningorqa sohasidagi 
shoxlarida joylashgan afFerent sezuvchi neyronlar, maydaroq oMchamda, lekin dentrit 
o ‘simtalariga  boy  b o ‘ladi,  oldingi  shoxlarda joylashgan  efferent  neyronlaming 
somasi esa kattaroq o ‘lchamda, biroq dendritlarining soni oz va kam tarmoqlangan 
boladi.
8-rasm. Har xil turdagi nerv tolalarida qo'zg'alishning o‘tish tezligi:
I -  II -tajribachizmasi: a - t a ’sirlanayotgan sohagayaqin turgan yozibolish moslamasi: 
b -   la’sirlanayotgan sohadan uzoq turgan yozib olish moslamasi; III -  A, B, C  turdagi 
nerv tolalarida qayd qilingan harakat potensiallarining nisbati (Gasser va Erlangcrlar
bo'yicha,  1937-y.).
30
www.ziyouz.com kutubxonasi


Inter foraliq) neyronlar afferent neyrondan olingan axborotlam i qayta ishlaydi, 
so‘ngra boshqa intemeyronlaryoki efferent neyronlarga uzatadi. Efferent neyronlar 
nerv  markazlaridan  axborotlami  ishchi  a ’zolariga  yoki  M N T ning  boshqa  nerv 
markazlariga uzatadi. Masalan, bosh miya po‘stlog‘ining harakat sohasidagi effe­
re n t  n ey ro n lar  -   piram ida  h u ja y r a la r   o rq a  m iy an in g   o ld in g i  shohidagi 
motoneyronlarga impulslar yuboradi. Efferent neyronlaming boshqa neyronlardan 
farqi shundan iboratki, ular uzun  aksonga ega bo‘lib, qo‘zg ‘a!ishni yuqori tezlik 
bilan  o ‘tkazishidadir.  Orqa  m iyaning  barcha  tushuvchi  (piram ida,  rubrospinal, 
retikulospinal vah. k. ) y o ‘llarini M N T  ningm os keluvchi b o ‘limlarining efferent 
neyron aksonlari hosil qiladi. Avtonom  nerv tizimi, adashgan nerv yadrolari, orqa 
miyaning yon shoxlari neyronlari ham  efferent neyronlar qatoriga kiradi.
D. Erlanger va X. Gasserlar (1937-y.) birinchi boMib, nerv tolalarini qo‘zgkalishlar 
o ‘tkazish tezligi va ulaming diametriga qarab sinfladilar. Aralash nervning tolalarida 
qo‘zg‘alishlar turlicha tezlikda  o ‘tkazishini  hujayra tashqarisiga elektrod qo‘yib 
tekshirish  mumkin.  Tolalardagi  potensiallar turlicha tezlikda  o ‘tganligi  sababli, 
potensiallar alohida-alohida yozib olinadi.

Download 13,57 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   11   12   13   14   15   16   17   18   ...   243




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish