O. T. Alyaviya, s h. Q. Q o d ir o V, A. N. Q o d ir o V, s h. H. H a m r o q u L o V, E. H. H a u L o V

aglyutinogenlari 
m avjud ekanligini,  qon  plazm asida esa â   va â 
aglyutininlar
 (gam m aglobulinlar) 
m avjudligini aniqladi. K. Landshteyner va Ya. Y anskiy o d am  qonidagi aglyutinogen 
va  aglyutininiam ing  m avjudligiga  qarab 4  qon  guru h i  b o rlig in i  belgiladilar.  Bu 
A B O  tizimi deb nomlandi. Q on guruxi rim raqami va eritrotsitlardagi aglyutinogenlar 
b ilan   belgilandi.  G uruh  antigenlari  qonning  tu g ‘m a ,  irsiy   berilgan,  butun  um r 
davom ida o 'zgarm aydigan xossasidir.  C haqatoq q o n ld a  aglyutininlar bo'lm aydi. 
U lar  bolaning  b ir yo sh g ach a b o ‘lgan  hayoti  d av rid a  o v q a t tarkibida  tushgan  va 
ichak  m ikrofloraslda  ish lab   ch iqarilgan  m o d d a la r  t a ’s irid a ,  organizm da  y o 'q  
aglyutinogenlarga qarshi  hosil b o ‘ladi.
I -  guruh (O ) -  eritrotsitlarda aglyutinogen y o ‘q , p la zm a d a â-va â-agiyutininlar 
bor;
II -  guruh (A ) -  eritrotsitlarida A aglyutinogen,  p la z m a sid a  â -aglyutinin bo r;
III -  guruh (B ) -  eritrotsitlarda B aglyutinogen, p la z m a d a  â -aglyutinin bor;
I V -g u ru h  (A B )-eritro tsitla rd a AB aglyutinogenlarbor, plazm ada aglyutininlar
y o ‘q.
A gar odam   qonida  b ir  nom li  aglyutinogen  v a   ag ly u tin in lar:  aglyutinogen  A 
aglyutinin à bilan va aglyutinogen  B  aglyutinin  â   b ila n   uchrashsa,  aglyutinatsiya 
hodisasi sodir b o ‘ladi, b unda eritrotsitlar bir-biriga y o p ish ib  q oladi. A glyutininlar 
tabiiy antitelalar b o ‘lib, ikkita b o g ‘lanish m arkaziga e g a  v a  ikkita eritrotsitlam ing 
o ‘rtasida bogMovchi k o ‘prik vazifasini o ‘tashi m um kin. N atijad a eritrotsitlar bir-biri 
bilan birikib qonglom erat (aglyutinat) ni hosil q iladi.
Plazm ada aglyutininlardan tashqari g em olizinlar h am  m av ju d , ular ham à v a  â 
harflari bilan belgilanadi. G em olizinlar bir nomli aglyutinogenlar bilan uchrashganda, 
eritrotsitlam i gem olizga uchratadi. G em olizinlar h a ro ra t 3 7 ° - 4 0 °  bo'lganida ta ’sir 
qiladi.
207
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

M os  kelm agan  qo n   quyilganda eritrotsitlar  aglyutinatsiyasi,  so ‘ngra u lam ing 
gem olizi so d ir b o ‘lishi  natijasida gem otransfuzion karax t holati kelib chiqishi  va 
hattoki o ‘lim ga o lib  kelishi mumkin.
Q o n  g u r u h la r in in g  s e ro lo g ik  ta r k ib i
qon guruhi
e ritro ts itla r
a g ly u tin o g en lar
g e m o lizin lar
olazm a, v o k i  zard o b
a g ly u tin in lar va
antiaglyutininlar
1(0)
0
0
II  (A)
A
P
A
HI (B )
B
a
B
IV (A B )
A B
AB
II, 
III, IV q o n  g u ru h ig a ega odam  p la zm a sid a eritro tsiî va to ‘qim alardan ajralib 
chiqqan an tiag ly u tin in lar m avjud,  ular aglyutinogenlar kabi A va B harflari  bilan 
belgilanadi.
Jadvaldan k o ‘rin ib  turibdiki, I -g u ru h  zardobi II, III, IV guruh eritrotsitlari bilan,
II  guruh zardobi  III,  IV  g uruh eritrotsitlari bilan,  III  guruh zardobi -   II,  IV  guruh 
eritrotsitlari  bilan a ra lash g a n d a aglyutinatsiya so d ir b o ‘la re k an .
Demak I -  g u ru h  b arc h a  guruhdagi qonlar bilan m os k elar ekan, shuning uchun 
qoni  I guruh b o ‘lgan o d am  
universal donor
 deb ataladi. IV  guruh qoni eritrotsitlari 
esa quyilgan q on ag ly u tin in lari bilan aglyutinatsiyaga uchram aydi, shuning uchun 
bunday  qon  g u ru h ig a  eg a  b o ‘lgan odam  
universal resipiyeni
 deb ataladi.
H a r  xil q o n  g u ru h la rin in g  m os kelishi
zardob g uruhi
E ritro tsit g u ru h i
1(0)
II (A)
HI(B)
IV (AB)
I a 3
+  
+
+
I I 13-
+  
+
III a
+
+
IV -
•
-
ilova:  « + » -  ag ly u tin a tsiy a n in g  borligi.  «-» -  aglyutinatsiya y o ‘qligi.
Qon quyilganda d o n o r qoni tarkibidagi aglyutininlar va gem olizinlam i hisobga 
olm aslik sababi n im a d a ?  B unga sabab o z  m iqdorda ( 2 0 0 -3 0 0  m l) qon quyilganda 
donor qoni ta rk ib id ag i aglyutinin va gem olizlar resipiyent qonida (2 5 0 0 -2 8 0 0  m l) 
suyulib ketadi va plazm adagi antiaglyutininlar bilan birikadi, eritrotsitlanii yopishtirib 
q o 'y ish  uchun e s a  u n in g  m iqdori kam lik qiladi.
Inson k o ‘p  q o n  y o ‘q otganda, unga faqat b ir xil guruhdagi qon quyilishi zarur, 
chunki donor qonidagi aglyutinin va gem olizinlar m iqdori k o ‘p bo'lganda, resipiyent 
eritrotsitlarini ag ly u tin a tsiy a  qilish uchun yetarli b o ‘Iib qolishi mumkin.
208
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

A yrim   p ay td a,  q o n   q u y ilish id a n   s o ‘nggi  a s o r a tla r   k e lib   ch iq ish ig a  qon 
guruhining noto‘g ‘ri aniqlanganligi sabab b o ‘lishi m um kin. H ozirgi paytda A va 
B 
aglyutinogenlam ing b ir necha tu rla ri b o r ekanligi  a n iq lan g a n .  (A l#A2,A, va h.  k . , 
B , ,B 2,B , 
va  h.  k.  )  A glyutinogenning  tartib  raqam i  q a n c h a   k o ‘p  b o ‘!sa  uning 
antigenlik xossasi shuncha kam b o ‘ladi. N atijada qon guru h i aniqlanayotgan paytda 
x a to lik k a y o ‘lq o ‘y ib m o s  kelm aydigan qonni quyib q o ‘y ish  m um kin. I guruh qoni 
eritrotsitlar m em branasida H antigen  borligi  an iq lan g an .  II,  III,  IV  guruhli odam 
qonida ham bu antigen yashirin d eterm inat sifatida u ch ra y d i.  II va IV guruhiga ega 
boMgan  odam lar  qon id a  an ti-H -antitela  m avjud.  S h u n in g   uchun  I  guruh  qonini 
boshqa guruhdagi odam larga quyilg an d a g em otransfuzion aso ra tla r kelib chiqishi 
tabiiy.  Shuning uchun ham  hozirgi  paytda faqat b ir xil  g u ru h d ag i qonlam i quyish 
tavsiya etiladi.
R e z u ssiste m a .  1940-yili  K .  L an d sh tey n erv a A . V in erla rto m o n id a n m ak a k i- 
rezus maymuni  qonida antigen aniqlangan, uni