O. T. Alayiya, sh. Q, Q o d ir o V a. N. Q q d ir o V, sh. H. H a m r o q u lo V e. H. H a lilo y

69-rasm. 
Alveola va kapillyarlar o‘rtasidagi gaz almashinuvi (gazlaming 
parsial bosimi va tarangligi, mm sim. ust.)
Kislorodning diffuziyasi bosim lar farqi hisobiga am alga oshadi. 
Alveolalarda 0 2 ning parsial bosimi 100 
mm sim ust.
ga va vena qonida 
uning tarangligi esa 40 
mm sim ust
ga teng. Bosim lar farqi 60 
mm sim
ust.
ga teng. Shu farq y o ‘nalishi b o ‘yicha kislorod alveoladan venoz
f M 
-
Arteeda
Venoz qon
ila
Kapillyar
314

---

qonga o ‘tadi. Vena qonda karbonat angidridi gazining tarangligi 46 
mm
sim ust.
ga teng, alveolalarda esa 40 
mm sim ust
ga teng. Bosimlar farqi 6 
mm sim ust.
bo‘lib, u karbonat angidridning qondan alveolaga diffuziyasini 
ta ’minlaydi. Karbonat angidridining alveolyar membranada eruvchanligi 
yuqori (24) b o ‘lganligi uchun bosimlar farqi oz bo'lsa ham diffuziyalanib 
bo‘ladi.
G a z la m in g qon d a ta sh ilish i. Q onda kislo ro d n in g ta sh ilish i.
Kislorod qonda ikki xil - erigan va gemoglobin bilan birikkan holda 
tashiladi. Qon plazm asida kislorod ju d a kam miqdorda erigan holda 
b o ‘ladi. Harorat 37°C b o ‘lganda uning eruvchanligi 0,03 ml/1 r1 
mm sim
ust
ga teng. 100 ml qonda tarangligi 100 
mm sim ust
bo‘lganda, erigan 
holda 0,3 ml kislorod bo‘ladi. Bu tirik organizm hayot faoliyati uchun 
yetarli emas.
Kislorodning asosiy qismi gemoglobin bilan birikkan holda tashiladi, 
Gemoglobin nafas pigmenti bo‘lib, tarkibida o ‘ziga xos oqsil qismi 
globin
va o‘zida ikki valentli temir tutuvchi 
gem
dan tashkil topgan. Gemoglobin 
kislorod bilan oson dissotsiatsiya b o ‘luvchi birikma oksigemoglobinni 
hosil qiladi. Bunda temirning valentligi o ‘zgarmaydi.
G em oglobin to ‘la to ‘yinguncha qon bilan birikkan kislorodning 
miqdori 
qonning kislorod s ig ‘imi
deyiladi. Qonning kislorod sig‘imi 
gemoglobin miqdoriga bog'liq. 1 gr gemoglobin 1,36 ml kislorodni biriktirib 
olishi mumkin. Qonda gemoglobin miqdori 14 g % bo ‘ Isa, 100 
ml
qon 19 
m l
kislorodni biriktira oladi. Qonning kislorod sig‘imi 100 ml qon biriktira 
oladigan kislorodning maksimal miqdori bilan belgilanadi. Sog‘lom odam 
arterial qonida gemoglobinning kislorod bilan to ‘yinishi 96% ni tashkil 
qiladi.
G e m o g lo b in n in g o k sig e m o g lo b in g a a y la n ish i q o n d a e rig an
kislorodning tarangligi bilan bog‘liq. Ular orasidagi bog‘liqlikning grafik 
tarzda ifodalanishi oksigem oglobinning dissotsiatsiya egri ch izig ‘i 
deyiladi. Agar absissa o‘qiga kislorodning parsial bosimi, ordinata o ‘qiga- 
gemoglobinning kislorod bilan to ‘yinish 
%
qo‘yilsa, oksigemoglobinning 
dissotsiatsiya egri chizig‘ini olamiz.
Bu egri chiziq «S» shaklida bo‘lib, chiziqning chap qismi tik yuqoriga 
k o ‘tarilgan, o ‘ng qismi esa deyarli gorizontal y o ‘nalishda b o ‘ladi. 
K islo ro d n in g taran g lig i 10 dan 40 
m m sim ust
ga k o ‘tarilg an d a
oksigemoglobin miqdori 75% gacha k o ‘tariladi,K islorodning tarangligi 
60 
mm sim ust
ga yetganda oksigemoglobin miqdori 90% ni tashkil qiladi. 
So‘ngra to ‘liq to ‘yinish ju d a sekin b o ‘ladi.