O. T. Alayiya, sh. Q, Q o d ir o V a. N. Q q d ir o V, sh. H. H a m r o q u lo V e. H. H a lilo y

Lim faning tarkibi va xossalari.
K atta yoshli odam da bir sutkada 
interstitsial b o ‘shliqqa 20 1 suyuqlik qondan o‘tadi. Undan 2-4 1 limfa 
su y u q lig i b o ‘lib, q o n -to m irla r siste m a sig a q a y tarilad i. Q ondagi 
oqsillarning 50-100% interstitsiyga o ‘tadi. Bu oqsillarning asosiy qismi 
qon-tomirlariga qaytarilishi kerak, bunday vazifani limfa sistemasi bajaradi.
Och vaqtda yoki y o g ‘sizroq ovqat iste’mol qilgandan so‘ng yig‘ib 
olingan limfa suyuqligi tiniq rangsiz suyuqlik. Uning tarkibiga hujayra 
elementlari, oqsillari (202/1) lipidlar, postm olekulali organik birikmalar 
(aminokislota-lar, glyukoza, glitserin), elektrolitlar kiradi. Yog‘li ovqat 
iste’m ol qilgandan so ‘ng ichaklar lim fa suyuqligi va k o ‘krak limfa 
suyuqligi tarkibi-oq-sut rangiga. kiradi. Buning sababi uning tarkibida 
yo g ‘ tom chilari k o ‘p b o ‘ladi. H ujayra elem entlarining asosiy qismi 
limfotsitlarga to ‘g ‘ri kelib, ularning soni 8 .109/1 ga teng. Eritrotsitlar juda 
oz miqdorda b o ia d i. Ularning soni to ‘qimalar jarohatlangan da ortadi. 
Trombotsitlar esa boim aydi. M akrofag va monotsitlar juda oz. Limfaning 
ion tarkibida qon plazm asi va interstitsional suyuqlik ion tarkibiga 
o ‘xshash. Limfa suyuqligi tarkibida qon plazmasida mavjud qon ivishida 
ishtirok etuvchi om illarning ham m asi oz m iqdorda, antitelolar turli 
fermentlar bor. Xolisterin va fosfolipidlar lipoproteinlar holida uchraydi.
Lim faning hosil bo ‘lishi.
Lim fa suyuqligi hosil b o ‘lishi filtratsiya, 
d iffu ziy a va osm os h o d isa la rig a asoslangan. K a p illy arlard ag i va 
to ‘qimalararo suyuqlikning gidrostatik bosimi farqi hisobiga sodir bo‘ladi. 
K apillyarlar d ev o rin in g o ‘tkazuvchanligi k atta o ‘rin tutadi. Turli 
o'Ichamdagi zarrachalami limfa tomirlaridan ular bo‘shlig‘iga o ‘tishining 
ikki yoTi mavjud. Ulardan birinchisi-kapillyarlar devori orasidagi yoriqlar 
kengayib, torayib turishi m um kin. U lar kengayib yirik m olekulali 
zarrachalami o ‘tkazadi. Ikkinchi y o ‘li-endoteliy hujayralari sitoplazmasi 
orqali m ikropinotsitoz pufakchalari va vezikulalar yordamida o ‘tadi.
L im fa hosil b o ‘lishida t o ‘qim a va qon-tom ir kapillyarlaridagi 
gidrostatik va onkotik bosim asosiy o ‘rin egallaydi. Qonning gidrostatik
302

---

bosimining ortishi limfa hosil bo‘lishmi kuchaytiradi, onkotik bosimining 
ortishi esa aksincha.
Lim faning harakatlanish mexanizmi.
Limfaning harakati uni limfa 
kapillyarlarida hosil bo'lishidan boshlanadi. Lim fa suyuqligining hosil 
bo‘lishi joyidan boshlab, to bo‘yin sohasidagi venalariga quyiladigan 
joygacha uning harakatini limfangionlaming ritmik qisqarishi ta’minlaydi. 
Limfangionlar, n ay sirneiim i к rok 1 apanl ar b o ‘lib, o ‘zini tarkibida limfani 
harakati uchun zarur b o ‘lgan barcha elementlar mavjud: Muskul qavati, 
distal va proksim al klapanlar mavjud. Lim fa suyuqligi kapillyarlardan 
kichik limfa tomirlariga siljigandan so‘ng limfangionlar limfa bilan to ‘la 
boshlaydi va uning tom irlari qisqara boshlaydi. M uskullar qisqarishi 
uning ichki bosimini oshiradi va distal qism klapani yopilib proksimal 
qism klapani ochiladi. Natijada limfa navbatdagi limfangionga siljiydi(65- 
rasm).
65-rasm. Limfa tomirlarida limfa harakati mexanizmi 
(G.I.Lobov bo'yicha).
A- qisqarish davridagi limfangion; В-to 'lish davridagi limfangion;
D-tinch holdagi linfangion; a-limfangionni muskul manjetasi; b-klapan;
1-limfangion miotsidarining tinchlik va harakat potensiali;
2-li.mfangion devori qisqarishi; 3- limfangion bo ‘shlig ‘idagi bosim.
Strelka. bilan limfa у о ‘nalishi ko'rsatilgan.
303

---

Limfangionlar shu tariqa venalarga quyiladigan joyigacha ishlaydi. 
G o‘yoki yurak ishiga o ‘xshab, sistola va diastoladan iborat b o ‘ladi. 
Ularning qisqarishlari bir minutda 8-10 tagacha b o ‘lishi mumkin.
Limfaning harakatiga skelet muskullarining qisqarishi'ham ta ’sir etadi. 
Uning harakatiga yana qorin b o ‘shlig‘idagi bosim va ha/m a ’zolari 
harakati ta ’sir etadi. Bundan tashqari aortaning pulsatsiyasi va nafas 
harakatlari ham ta ’sir etadi. Nafas olganda limfa y o ‘llari kengayadi, nafas 
chiqarganda torayadi.
L im fa to m irlari ad re n erg ik v a x o lin e rg ik nerv to lalari: b ilan
ta ’minlangan. Ularning innervatsiyasi arteriyalar innervatsiyasidan 2-
2,5 baravar kuchsizroq. Adrenergik va xolinergik tolalar kichik diametrik 
limfa tomirlami katta diametrlik tomirlarga o‘tayotgan joylarda va klapanlar 
bor joylarda k o ‘proq to ‘plangan.
Sim patik nervlam ing q o ‘zg 'alish i lim fa tom irlarini qisqartiradi- 
p arasim p atik n erv lam in g q o ‘z g ‘,alishi esa ham q isq arish in i, ham
kengayishini ta’minlaydi. K o‘krak yo‘ li ikki tomonlama innervatsiya oladi, 
ham simpatik, ham parasimpatik. Q o‘l va oyoqlarning limfa tomirlari faqat 
simpatik tolalardan innervatsiya oladi. Magistral va periferik limfa tolalarida 
qisqarishlar ritmi miotsit membranasidagi б-adrenoreseptorlar faollashishi 
hisobiga kelib chiqadi. Limfa tomirlari qisqarishlarini tormozlanishi esa 
ATF chiqishi va в-adrenoreseptorlami faollashishi hisobiga amalga oshadi.
Adrenalin limfa oqishini kuchaytiradi va ko‘krak yo‘llarida bosimning 
qisqarishlar chastotasi va am plitudasini oshiradi-.
Lim fa sistemasining vazifalari.
Lim fa sistemasining asosiy vazifa- 
laridan interstitsional b o ‘shliqdagi oqsillar, elektrolitlar va suvni qonga 
qaytarishdan iborat. Bir kunda limfa tarkibida kapillyarlarga filtrlangan 
100 gr oqsil interstitsial bo‘shliqdan qonga qaytariladi. Ovqat hazm qilish 
kanali orqali so‘rilgan ko‘proq moddalar, birinchi o ‘rinda yog‘lar limfa 
sistem asi orqali tashiladi. Yuqori m olekulali ferm entlar, ayniqsa 
gistaminaza va lipaza qonga asosan limfa sistemasi orqali tushadi. Limfa 
sistemasi qon ketgan joydan qon oqishi to ‘xtagandan so‘ng eritrotsitlami 
c h iq a rib y u b o ru v c h i, b u n d a n ta s h q a r i t o ‘q im a la rg a tu s h g a n
bakteriyalam i zararsizlantirish va chiq(arib tashlash vazifasini bajaradi. 
Lim fa sistemasi limfotsitlami, ham da. immunitetning asosiy omillarini 
ishlab chiqarish va tashishini amalga oshiradi. Biror bir yuqumli kasallik 
paydo b o ‘lsa, limfa tugunlari bakteriya va toksinlam i ushlab qolishi 
hisobiga valligManadi. Infeksiya yuqqan p o ‘stloq moddasida joylashgan 
filtratsion sistema yordam ida sterillanadi.
304

---

X ozirgi kunda tib b iy o tn in g eng yosh yangi b o ‘lim i b o lm is h , 
endolimfoterapiya keng koMamda samarali natijalar bermoqda. Dorivor 
moddalar limfa sistemasiga yuborilmoqda. Limfotrop terapiya davolashda 
qoilanilm oqda.
VIII