I c h k i sekresiya bezlari, ula r ajratadigan g o rm o n la r
va u la rn in g fiz io lo g ik e ffe k tla ri
Bez
Gormonlar
l a ’sir etish joyi
Fiziologik effekt
Gipofizning
oldingi bo‘lagi
(adenogipofiz)
Somatotropin
[o‘sish gormoni
yoki somatotrop
gormoni (STG)]
Butun
organizmga
Organizmning o‘sishini
tezlashtiradi, shu jumladan,
suyak va muskullarni,
oqsillar sintezini
kuchaytiradi. Oqsil va
yog'lar almashinuviga harr
ta’sir etadi
Tireotropin
[tireotrop gormon,
tireostimuliovchi
gormon (TST)l
Qalqonsimon
bezga
Tireoid gorrnonlarini
sintezini va sekresiyasini
kuchaytiradi
Kortikotropin
[gipofizni
adrenokortikotrop
gormoni (AKTG)]
Buyrak usti bezi
po'stloq qismiga
Buyrak usti bezi
kortikosteroidlarni sintezi
va sekresiyasini
kuchaytiradi
Follikuiosti-
Urug'donva
Ayollar tuxumdonida
mullovchi gormon
tuxumdonga
follikulalaro'sishini,
erkaklarda esa
spermatogenezni
kuchaytiradi
Lyuteinlovchi
gormon
Urug'donva
tuxumdonga
Ayollarda ovulyatsiyadan
keyin sariq tana
rivojlanishini va ulardan
progesteron sintezini,
erkaklarda esa
urug‘donlarda interstinal
hujayralarning
rivojlanishini va
androgeniar sekresiyasini
kuchaytiradi
Prolaktin
(lyuteotrop gormon
laktogen gormon,
mammotropin)
Sutbeziga
Sut ajralishini ta’minlaydi
Gipofiz (oraliq
boiagi)
6-melanotsitlar
stimullovchi
gormon va в-
melanotsitlar
stimullovchi
gormon
(intermedin)
Past umurtqaliiarda
melanoformlami
kengaytirishiga.
227
Orqabo'lagi
(neyrogipofiz)
Antidiuretik
gormon
(vazopressin)
Buyrakni
yig'uvchi
naylariga
Suvni reabsorbsiyasini
yengillashtiradi
Arteriolalarga
Tonusni va arterial bosimni
oshiradi
Oksitotsin
Silliq muskullarga,
ayniqsa
bachadonga.
Bachadonni qisqartiradi va
tug'ruqni kuchaytiradi
Qalqonsimon
bezi
Tiroksin
Triyodtironin
Butun
organizmga
Moddalar almashinuvini va
to‘qimalaming kislorodga
ehtiyojini oshiradi
Qalqonsimon
oldi bezi
Paratgormon
Suyaklar, buyrak
va hazm qilish
yo'liga
Kalsiy va
fosfor
almashinuvida ishtirok
etadi
Kalsitonin
Suyaklar
Kalsiy va fosfor
almashinuvida ishtirok
etadi.
Oshqozon osti
bezi Langergans
orolchasi
Insulin
Butun
organizmga
Karbonsuvlar
almashinuvini boshqaradi,
oqsillar sintezini
kuchaytiradi
Glyukagon
Jigarga
Glikogen sintezi va
parchalanishini
kuchaytiradi
Buyrak usti bezi
po‘stlog‘i
Kortikosteroidlar
Butun
organizmga
Karbonsuvlar
almashinuvida ishtirok
etadi
Aldosteron
Buyrak
kanalchalariga
Suv va
elektrolitlar
almashinuvida ishtirok
etadi
Nafas y o ila rid a g i silliq muskullar ham prostoglandinlar ta ’sirida
bo‘shashadi, bronxlar kengayadi. Prostoglandinlar buyrak usti bezlarining
po‘stloq qavatida va qalqonsimon bezda gormonlaming sintezlanishini
tezlashtiradi, ular qon ivishida ham sezilarli ta’sir ko‘rsatadi. Prostoglandinlar
tana haroratini oshirish qobiliyatiga ega. Shuning uchun ularning sintezini
tormozlovchi moddalar, masalan,, aspirin isitmani tushiradi.
P modda, enkefalin
va
endorfmlar.
Bu m oddalar og‘riqni
sezish
umuman, hissiyotlar shakllanishida katta ahamiyat kasb etadi. P modda
og‘riqni kuchaytiradigan va o ‘zgartiradigan modda. Organizmga P modda
y u b o rilg a n d a q o n -to m irla rn i k e n g a y tira d i, silliq m u sk u llarn in g
qisqarishiga olib keladi.
228
Enkefalin va endorfinlar esa organizm ning o ‘zi
sintezlaydigan
narkotiklardir. Tashqaridan kiritilgan morfm ga o ‘xshab, bu moddalar
og‘d q sezgisini kamaytiradi. Bundan tashqari,, bu endogen opiatlar qora
dori (opium ) yuzaga keltiradigan hissiy o t-k ay f shakllanishini ham
ta ’minlaydi. Ammo odam ularga o ‘rganib qolmaydi.
Buyraklarda sintezlanadigan eritropoetin, renin va boshqa moddalami
ham to‘qima gormonlariga qo‘shish mumkin.
Do'stlaringiz bilan baham: