O. T. Alayiya, sh. Q, Q o d ir o V a. N. Q q d ir o V, sh. H. H a m r o q u lo V e. H. H a lilo y

B a llisto ka rd io g a fiya .
Q o rinchalardan qon shiddat bilan otilib 
chiqishi va uni yirik qon-tomirlar b o ‘ylab harakati, tananing tebranishiga 
olib keladi. G o'yoki tubdan o ‘q otilganda, o‘qning oldinga harakati, 
qurolni esa orqaga siljishini eslatadi (ballisto - o ‘qning otilishi). 
Ballistokardiografiya usuli bilan yozib olingan egri chiziq o‘ziga xos b o iib , 
yurak faoliyati bilan b o g iiq . BKG yozib olish b ir necha usullari 
qoilaniladi.
Dinamokardiografiya.
Yurak faoliyatining m exanik o'zgarishlarini 
yozib olish usullaridan biri b o iib hisoblanadi. Bu usulni Ye.B.Babskiy 
hamkasblari bilan ishlab chiqqan. Yurakning ko'krak qafasidagi harakati 
va qonni qon-tomirlarda siljishi natijasida, odam yotgan joyda nisbatan 
k o ‘krak qafasi o g i r l i k m arkazini o ‘zgarishini yozib olish usuli. 
Tekshiriluvchi maxsus uzatkich o ‘rnatilgan stolga yotqiziladi. Uzatkich 
mexanik tebranishlarni elektrik tebranishlarga aylantirib beradi. Uzatkich 
tekshiriluvchining k o ‘krak qafasi ostiga o ‘rnatiladi. Tana o g ir lik
markazining o ‘zgarishi maxsus egri chiziqlarda ifodalanadi va yurak 
siklining barcha fazalarini aks ettiradi. B oim achalar sistolasi, qorinchalar 
ta r a n g la s h is h d a v ri v a q o n n i h a y d a s h i, p r o to d ia s to lik d av r, 
qorinchalaming b o ‘shashishi va qon bilan to iis h davrlarini ifodalaydi.
E xokardiografiya
(Exo KG) U ltra tovush yordam ida yurakning 
m exanik faoliyati va tuzilishini qayd qilish usuli. Bunda ultra tovush, 
yuqori chastotali (2,25-3 m Gs gacha) shaklida odam tanasi orqali o ‘tib, 
asbob yordamida qabul qilinadi. Exosignal ossillograf ekranida ko‘rinadi 
yoki fotoplenkaga yozib olinadi. Yurak sikli fazalarida uning mexanik 
aktivligini baholash uchun ExoKG doimo EKG bilan bir vaqtda yozib 
olinadi.
Yurak ishlagan vaqtda har xil tovushlar hosil b o ia d i, bu tovushlami 
yurak tonlari
deb ataladi. Auskultatsiya usuli bilan k o ‘krak qafasining 
chap tomonidan 2 ta tonni eshitish mumkin. I ton (sistolik) va II ton 
(diastolik). Bu tonlaming hosil b o iish mexanizmlari yuqorida aytib o ‘tildi. 
Tonlami eshitishda bir- biridan farqi shuki: birinchi ton sistola vaqtida 
hosil bo iad i, ikkinchi ton diastolaning boshlanishida hosil boiadi. Birinchi 
ton bo‘g ‘iqroq eshitiladi, lekin davomiyroq, ikkinchi ton esa jarangli lekin 
qisqa davom etadi. Birinchi ton bilan ikkinchi ton orasidagi pauza, ikkinchi 
ton bilan keyigi birinchi ton oarsidagi pauzadan qisqaroq bo iad i.
Elektron apparatlarni q o ila s h yordam ida yurak tonlarini o ‘rganish 
yanada osonlashadi. Buning uchun k o ‘krak qafasini yurak joylashgan 
sohasiga kuchaytirgichlarga ulangan maxsus mikrofon ulab qo‘yilsa, 
yurak tonlarini qayd qilish mumkin b o ia d i. Yozib olingan egri chiziq
276

---

fonokardiogram m a
deb, ataladi. Usulni o ‘zi esa 
fonokardiografiya
( 
F K G ) deb ataladi. FKG da va 1 va 2 tondan tashqari yana 3 va 4 tonlarni 
ham yozib olish mumkin.(rasm).
Y urak fa o liy a tin in g b o sh q a rish m e x a n izm la ri.
O rg a n iz m n i 
o ‘zgaruvchan tabiatiga m oslashuvi yurak faoliyatida o ‘zgarishlarni 
keltirib chiqaradi va у bir qator boshqaruv mexanizmlar hisobiga amalga 
oshiriladi. Bu mexanizmlarning bir qismi yurakning o ‘zida joylashgan - 
yurak ichi, intrakardial boshqarilish mexanizmlari. Bularga: hujayra ichi 
boshqarish mexanizmlari, hujayralararo boshqarish mexanizmlari va yurak 
ichi periferik reflekslari kiradi. Ikkinchi guruh boshqarish mexanizmlari ga 
esa yurakdan tashqari (ekstrakardial) mexanizm lar kiradi. Bularga: nerv 
va gumoral boshqaruv mexanizmlar kiradi.