O. T. A L a V i y a, s h. Q. Q o d I r o V a. N. Q o d I r o V, s h. H. H a m r o q u L o V e. H. H a L i L o V

P m odda, enkefalin
va 
endorfm lar.
Bu m o d d a lar o g 'riq n i sezish 
um um an, h issiyotlar sh akllanishida katta aham iyat kasb etadi. P m odda 
og'riqni kuchaytiradigan va o'zgartiradigan m odda. O rganizm ga P m odda 
y u b o r ilg a n d a q o n - to m ir la r n i k e n g a y tir a d i, s illiq m u s k u lla r n in g
qisqarishiga olib keladi.
228

---

E n k efalin va e n d o rfin la r esa o rg a n iz m n in g o ‘zi sin tez lay d ig a n
narkotiklardir. T ashqaridan kiritilgan m orfm ga o 'x sh a b , bu m oddalar 
o g 'riq sezgisini kam aytiradi. B undan tashqari,, bu endogen opiatlar qora 
dori (o p iu m ) y u z a g a k e ltira d ig a n h is s iy o t-k a y f sh a k lla n ish in i ham
ta ’m inlaydi. A m m o odam ularga o 'rg a n ib qolm aydi.
B uyraklarda sintezlanadigan eritropoetin, renin va boshqa m oddalam i 
ham to 'q im a g orm onlariga q o 'sh ish m um kin.
VI
QON FIZIOLOGIYASI
Qon, limfa, to'qim a, orqa miya, plevral, b o 'g 'im va boshqa suyuqliklar 
organizm ichki m uhitini tashkil kiladi. B ular ichidan to 'q im a suyuqligi 
haqiqiy ichki m uhitni hosil qiluvchi hisoblanadi, chunki u hujayra bilan 
b e v o s ita a lo q a d a b o 'la d i. Q on esa b e v o s ita e n d o k a rd v a to m irla r 
endoteliyasi bilan aloqada b o 'lib , u larning xayot faoliyatini ta ’m inlaydi, 
boshqa a ’zo va to 'q im a lar ishiga to 'q im a suyuqligi orqali ta ’sir ko'rsatadi.
Q on va to 'q im a suyuqligi o 'rta sid a m oddalar, garm onlar, gazlar va 
biologik faol m oddalarning suvda erigan holdagi alm ashinuvi tinim siz 
sodir b o 'la d i. D em ak, ichki m u h it g um oral ta sh u v ch an lik n i am alga 
oshiruvchi b ir butun tizim b o 'lib , quyidagi halqalardan tashkil topgan: 
qon - to 'q im a suyuqligi - to 'q im a suyuqligi - lim fa - qon.
B undan 210 yil m uqaddam (1878 y) fransuz fiziologi K lod B em ar 
«ichki m uhitning doim iyligi yashashning asosiy om ilidir» degan xulosaga 
kelgan. B o sh q a c h a ay tg an d a , o rg an iz m faol y a sh a sh i u ch u n u n in g
hujayralari boshqarilib turiladigan m uhitda b o 'lish i zarur. K eyinchalik 
bu nuqtai nazari o 'z ta sd ig 'in i topdi, hayvonlar organizm i ichki m uhiti bir 
necha m exanizm lar y ordam ida boshqarib turilar ekan. S huning uchun 
ham ichki m uhit tarkibi cheklangan o 'zgarishlarga uchraydi va doim iyligi 
saqlanib turadi.
1929 y il U o lte r K ennon fan g a g o m e o sta z (g re k c h a h o m o io s -
o 'x sh ash , Stasis - holat) atam asini kiritdi. G om eostaz - organizm ichki 
m u h itin in g j o 's h q i n d o im iy lig i v a sh u h o la tn i u s h la b tu r is h g a
yo'naltirilgan b oshqaruv m exanizm i.