O. T. A L a V i y a, s h. Q. Q o d I r o V a. N. Q o d I r o V, s h. H. H a m r o q u L o V e. H. H a L i L o V

Sekretin
hazm tizim ida bo'lm agan a ’zolar faoliyatini ham o'zgartiradi: 
yurakdan tom irlarga chiqadigan qon m iqdorini, siydik hajm ini va undagi 
natriy, kaliy, b ikarbonatlar m iqdorini oshiradi.
Xolesistokinin
ham asosan hazm tizimi a ’zolarining sekretor va m otor 
faoliyatini boshqarishda ishtirok etadigan gastrointestinal gormondir. Birinchi 
galda bu gorm on o 't pufagini qisqartiradi, undagi o 'tn i o 'n ikki barmoqli 
ichakka chiqaradi, oshqozon osti bezidan fermentlar ajralishini kuchaytiradi.
X olesistokinin faqat o 'n ikki barm oqli ichakda em as, balki m arkaziy 
va periferik neyronlarda ham sintezlanadi. X olesistokininni sintezlovchi
225

---

"Ч
n ey ro n lar katta yarim sharlar p o ‘slo g ‘ida, lim bik tizim va gipofizning 
o rqa b o ‘lagida k o 'p ro q uchraydi.
G a strin
o sh q o z o n n in g p ilo rik q ism id a s in te z la n ib , q o n o rq ali 
oshqozon bezlari faoliyatini rag 'b atlan tirad ig an gorm ondir. M e ’daning 
pilorik qismi shilliq pardasiga berilgan kim yoviy va m exanik ta’sirlar uning 
q o n g a o 't i s h i n i t a ’m in la y d i. K im y o v iy m o d d a la r d a n o q s iln in g
parchalanish m ahsulotlari va ovqatning ekstraktiv m oddalari gastrinni 
erkin holda o 'tish in i ancha tezlashtiradi. P lorik qism dagi ovqat v a shira 
ara la sh m a sid a x lo rid k islo ta m iq d o rin in g k o 'p a y ib k etish i g astrin
inkresiyasini torm ozlaydi.
S e ro to n in
b o sh m iy a n in g b a ’zi q is m la r id a g i n e rv o x ir la rid a
ajratiladigan m oddadir. Uni ichakdagi interoxrom afin hujayralari ham 
s in te z la y d i. T ro m b o ts itla r ta rk ib id a u c h r a y d ig a n s e ro to n in qo n - 
to m irlarin i to ray tirib , ja ro h a tla n g a n to m ird an qo n oqishi to 'x ta sh in i 
tezlashtiradi. Bu m oddaning xulq- atvor shakllanishiga ham daxli bor. 
M iy atu zilm alarid a serotonin m iqdorining kam ayib ketishi depressiyaga 
olib keladi.
Gistamin.
G istidindan kelib chiqadigan gistam in allergik reaksiyalam i 
paydo qiladi. U ning ta ’sirida nafas y o ila rid a g i silliq m uskullar qisqaradi, 
bronx va bronxiolalar torayib, nafas olish qiyinlashadi. Teri qon-tomirlarini 
kengaytiradi va k ap illy a rla r devo rin in g o 'tk a z u v c h a n lig in i oshiradi. 
G istam in gipofiz va g ipotalam usda ham uchraydi, bu yerda u m ediator 
vazifasini bajaradi. U ning ta ’sirida m e’da bezlari xlorid kislota ajratishni 
keskin tezlashtiradi.
Kininlar
9-11 am inokislotalar q o ld ig 'id a n tashkil topgan va tuzilishi 
b ir-b irig a yaq in p e p tid la r - k in in larn i ta sh k il q ila d i. U lar um um iy 
o'tm ishdosh kininogendan kelib chiqadi. K ininogenning kininga aylanishi 
uchun kallikrein ferm enti zarur. Bu ferm entni ham so 'la k bezlari ajratadi. 
Kallikrein qon plazm asining 6 ,-globulini b o 'lg a n kininogenni parchalab, 
polipeptid kallidin hosil qiladi. K allidin te zd a b rad ik in in g a aylanish 
qobiliyatiga ega. K allidin va bradikinin qon-tom irlam i sezilarli darajada 
kengaytiradi va k apillyarlar o 'tk az u v ch a n lig in i oshiradi.