O. T. A L a V i y a, s h. Q. Q o d I r o V a. N. Q o d I r o V, s h. H. H a m r o q u L o V e. H. H a L i L o V

Miogen mexanizmlar
ichak muskullari avtomatiyasi 
va ichak c h o ’zilganda uning qisqarishini ta ’m inlaydi. Ichakning davriy 
harakatini ritmik avtom atiya xossasiga ega bo’lgan muskul ichak - mienteral 
nerv (auerbax) tuguni ta ’m inlaydi. B undan tashqari, ichak harakatini 
ta’minlovchi ikkita maxsus tuzilmalar bor qabul qilib, uzatib beruvchi, birinchisi 
umumiy o ’t yo’lining o ’n ikki barmoqli ichakka quyilayotganjoyida, ikkinchisi 
yonbosh ichakda joylashgan. Bu tuzilmalar va nerv tugunlari nerv va gumoral 
mexanizmlar yordamida boshqarilib tuziladi.
P arasim patik ta ’sir ichak harakatini kuchaytiradi, sim patik ta ’sim i 
torm ozlaydi.
O vqat iste ’m ol qilish ichak harakatini dastlab torm ozlaydi, birozdan 
so ’ng kuchaytiradi. K eyinchalik xim usning fizik va kim yoviy xossalariga 
m u v o fiq , ich ak h a ra k a ti o ’z g a rad i d a g ’al, in g ic h k a ic h a k d a hazm
b o ’lm aydigan m oddalar, y o g ’li ovqatlar esa uni kuchaytiradi.
Ich a k k a m a h a lliy t a ’s ir q ilib , u n in g h a ra k a tin i k u c h a y tiru v c h i 
m oddalarga quyidagilar kiradi: yo g ’lar, kislotalar, ishqorlar, tuzlar (yuqori 
qonsentratsiyali eritm alar.)
In g ich k a ich ak h ara k a tin i b o sh q a rish d a h azm y o ’lin in g har xil 
qism laridan boshlanuvchi reflekslar: q izilo’ngach-ichak (q o ’z g ’atuvchi), 
m e’da ichak (qo’z g ’atuvchi va torm ozlovchi), rektoenteral (torm ozlovchi).
G um oral boshqarilishi.
Serotonin, gistam in, gastrin, m otilin, XSK ,
R m oddasi, vazopressin, oksitotsin, bradikinin va boshqalar m iotsitlarga 
bevosita yoki enteral neyronlar orqali ta ’sir etib ingichka ichak harakatini 
kuchaytiradi, sekretin, VIP, G IP va b oshqalam i torm ozlaydi.
Yo 'g 'on ichakdagi hazm.
Iliotsekal sfinkter orqali ingichka ichakdan 
x im u s y o ’g o n ic h a k k a o ’tadi. H azm ja ra y o n id a y o ’gon ic h a k n in g
* 
aham iyati kam roq, chunki o ’sim lik kletchatkasidan boshqa barcha oziq 
m oddalar ingichka ichakda hazm b o ’ladi va s o ’riladi. Y o’gon ichakda 
asosan suv s o ’rilishi orqali xim us q uyuqlashadi, kal m assasi shakllanadi 
va ichakdan chiqarib yuboriladi. Yo’g 'o n ichakda shuningdek elektrolitlar, 
suvda eruvchi vitam in lar va k arbonsuvlar s o ’riladi.
358

---